Roerige tijden, verlies, hoe verwerk je dat?

Beste lezers, het zijn roerige tijden. Het vorige artikel ging over angst waarbij de aanslagen in Parijs mij op dat onderwerp brachten. In de tussentijd blijkt, met de aanslagen in Brussel, dat wat in Frankrijk gebeurde overal in de wereld kan gebeuren. In het verleden keken we TV met op afstand aanslagen in bijvoorbeeld Israël en we hadden er allemaal een mening over. Nu komt terreur steeds dichterbij ook via de diverse media, en we zullen meer en meer met elkaar voor onze veiligheid moeten zorgen.

Naast angstgevoelens zullen we ook steeds meer te maken krijgen met rouw.  Reageren op tegenslagen en verlies is een normale reactie op abnormale situaties. Rouwreacties zijn normale lichamelijke en geestelijke stressreacties op een gebeurtenis. Met als doel het evenwicht te herstellen. Emoties hebben een biologische basis, ze komen dus voort uit het lichaam (bij iedereen!) en hebben een functie. Uit de gedragsbiologie is bekend dat emoties ook bij dieren voorkomen.

Demotie
Alle lezers hebben waarschijnlijk van tijd tot tijd met rouw te maken. Denk aan baanonzekerheid, re-organisatie, demotie, overlijden van collega’s, familie, vrienden en huisdieren. Ook kan je denken aan miskraam, pensioen, scheiding en overspel. Sommige lezers zullen zich afvragen waarom ik dieren noem maar ik kom dat in de spreekkamer geregeld tegen, vaak wanneer een leidinggevende of collega een onhandige opmerking maakt (“je hebt toch nog een hond”).

En waarom verdriet om dieren uitsluiten, veel dieren gedragen zich aardiger dan mensen. In de automotive bedrijven kom je de laatste jaren steeds meer demotie tegen en daar hoort ook een rouwproces bij. Bijvoorbeeld de werkplaatschef die weer monteur moet worden. De arts en psychologe Elisabeth Kübler-Ross (1926) heeft in 1970 rouwen voor het eerst goed inzichtelijk gemaakt met de rouwcurve ( Grieve Cycle Model).

Rouwcurve:
1)    Ontkenning
2)    Protest (boosheid, woede)
3)    Onderhandelen (vechten, marchanderen)
4)    Depressie
5)    Aanvaarding

Ontkenning (1) is een verdedigingsmechanisme en soms blijven mensen in deze fase hangen. Ze negeren het meegemaakte. De boosheidsfase (2) kan zich op de persoon zelf of op anderen richten, vooral op dierbaren. Als u dat als lezer meemaakt kunt u dat vanaf nu beter begrijpen en de rouwende beter helpen i.p.v. te veroordelen. De volgende fase (3) kan bestaan uit onderhandelen of het proberen een compromis te sluiten. Bij (dreigend) ontslag zal de werknemer proberen een aangepaste functie te onderhandelen. Hierna komt de fase (4) van voorbereidend rouwen, de generale repetitie voor de nasleep met gevoelens van verdriet, spijt, angst en/of onzekerheid. Deze fase is het begin van de acceptatie van de werkelijkheid. De laatste fase (5) van berusting (aanvaarding) gaat gepaard met het nemen van emotionele afstand en terugkeer in de werkelijkheid. Men kijkt weer meer vooruit en krijgt weer perspectief en hoop. Men gaat weer investeren in verder leven, bijvoorbeeld door te gaan solliciteren na ontslag of demotie.

In Brussel zal dat in materiële vorm gebeuren bij het laten herrijzen van een mooie vertrekhal op het vliegveld. Echter voor veel mensen zal dat nog niet het eindpunt zijn, want mensen doorlopen deze rouwfases verschillend en elk in een eigen tempo.

“Als verdriet de ruimte krijgt, neemt het niet meer plek in dan nodig is”
In de spreekkamer kom ik geregeld rouw tegen, vaak ook in combinatie met andere psychische klachten. Is het rouwproces na drie maanden nog niet goed ge-vorderd moet je je zorgen maken en kan je gaan denken aan een rouwstoornis. Vaak zitten mensen met emoties die ze nog hadden willen delen met de overledene. Ik adviseer ze dan, het liefst direct na het spreekuur, een brief te schrijven aan de overledene. Het is verstandig alle gedachten aan het papier toe te vertrouwen zonder censuur, zonder te letten op spel- en stijlfouten. Daarna het geschrevene direct weg te bergen of op te slaan en pas een paar dagen later te herlezen en eventueel te verbeteren.

Ook kan men de brief  meenemen naar hun psycholoog of maatschappelijk werker en daar bespreken. Ik herinner me een jongeman die een dergelijke brief aan zijn overleden vader had geschreven en uiteindelijk met zijn vriendin naar de westkust afreisde en de brief op het strand ritueel verbrand heeft. Hiermee kon hij de laatste rouwfase afronden en verder gaan met zijn eigen leven (en werk).

Mensen die voor rouw vluchten nadat ze iets ernstigs hebben meegemaakt en daarmee rouw wegdrukken, lopen een groot risico een jaar later fors onderuit te gaan. Dat kunt u dus op de werkvloer treffen. Voor u als werkgever of manager iets om op te letten en zo nodig te delen met de bedrijfsarts, eventueel om advies of hulp te vragen.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts
bij ArboNed (050-5244300 / 038-4554763)