Hoe zit het met de ventialtie op kantoor, in de showroom of de werkplaats? Het is niet te zien hoe de samenstelling van de lucht op je werk is. Als het bedompt is, is het echt mis. Tegenwoordig letten we vooral erg op de afstand tussen mensen i.v.m. de kans op het overbrengen van virussen en bacteriën maar natuurlijk helemaal i.v.m. de angst elkaar te besmetten met Corona. Kortom schone binnenlucht kan helpen om besmettingen te voorkomen. Wat moet je doen of nastreven om schone lucht in je werkruimte te krijgen?

Aerosolen:
Verspreiding van het Coronavirus via aerosolen is een hot item. Mazelen wordt bijvoorbeeld via aerosolen overgebracht en bij het Coronavirus of Covid-19 dacht men dat het via grote druppels overgebracht wordt, maar er zijn ook aanwijzingen dat het via  aerosolen kan. Grote druppels zijn zwaar en vallen vanzelf naar de grond, maar aerosolen blijven langer in de omgevingslucht  hangen, afhankelijk van de luchtverversing of ventilatie.

Aerosolroute:
Aangezien uit steeds meer onderzoek blijkt dat het virus ook in heel kleine druppeltjes kan zitten, moeten we dus oppassen met besmettingen via de aerosolen route. Het aandeel van de aerosolen route bij uitbraken van het Coronavirus ten opzichte van besmetting via grotere druppels en via het aanraken van oppervlakken is nog niet duidelijk. Bij uitbraken in bijvoorbeeld verpleeghuizen (Norg) of bij studenten kan je gissen of aerosolen een rol spelen naast het onvoldoende afstand houden en of niezen zonder elleboog voor het gelaat. In ieder geval speelt de ventilatie bij dergelijke uitbraken waarschijnlijk ook een behoorlijke rol. Op
middelbare en lagere scholen is er ook steeds meer aandacht voor goede ventilatie, al jaren. Immers bedompte lucht kan leer- (lees werk-) prestaties behoorlijk beïnvloeden, maar is ook erg van belang bij de overdracht van infecties of voorkoming daarvan. Er is nu een landelijk coördinatieteam ventilatie op scholen in het leven geroepen zodat ik hoop dat er de komende jaren op dat vlak nog wat gaat verbeteren. Niet alleen inzake de reinheid van de lucht maar met aandacht voor het hele binnenklimaat. Kijk maar eens om je heen hoeveel scholen een goedkope bouwwijze hebben met het model schoenendoos waarbij het platte dak veel te hoge binnentemperaturen geeft bij warme zomerse dagen. Als werkgever doet u er ook verstandig aan bij eventuele uitbreiding of  nieuwbouw deze zaken vooraf aan te kaarten met de architect en of arbodienst om niet "penny wise pound foolish' te handelen. Een ouderwets te openen raam kost misschien 50 euro per jaar per werkplek aan stookkosten, maar geeft wel comfort. Wil je dat niet op die manier regelen, dan moet je je verdiepen in de materie van luchtbehandeling.

Beleid:
De regering heeft afgelopen dagen het anti-Coronabeleid weer wat aangescherpt waarbij mensen waar mogelijk zo veel als mogelijk moeten thuiswerken en cafés moeten om 21 uur de deur sluiten en om 22 uur verlaten zijn. Dit is vervelend voor o.a. de horeca  maar lijkt wel zinvol beleid immers met meer drank op zullen sommige mensen dichter tegen elkaar aan hangen en of meer lachen, zingen en lallen waarbij de virussen en of aerosolen weer makkelijker overgebracht kunnen worden. We zullen met ons allen dat beleid van de regering moeten omarmen en ons zelf liefst wat meer beperkingen opleggen dan de regering nu vraagt. Immers als we dat nu consequent doen, kunnen we in een maand een hoop bereiken en anders weet je bijna zeker dat we tegen november nog strenger beleid voorgeschoteld gaan krijgen. Kortom, ik doe mee! U ook? Uit dien hoofde schrijf ik nu ook over de ventilatie. Verder kondigde de regering op 1 oktober aan (toen dit artikel net af was), fors te gaan investeren in de luchtbehandeling van scholen, n.a.v. de slechte uitkomsten van de luchtkwaliteit aldaar. Goed nieuws dus. 

Kijk op je werk naar de ventilatie:
Aandacht voor de ventilatie dus en goede ventilatie zorgt simpelweg voor minder viezigheid in de lucht. Bij een goed ventilatiesysteem, die goed gebruikt wordt, zijn er minder rondzwevende virusdeeltjes, waardoor de kans op besmetting afneemt. Het is daarentegen als werknemer, maar ook als directeur lastig te zien hoe en hoe goed er geventileerd wordt. Luchtkanalen zitten vaak weggewerkt boven het systeemplafond of in de wanden. En je kan natuurlijk ook niet zien of de filters op tijd worden  vervangen en of de kleppen allemaal juist zijn ingesteld of dat er misschien stiekem getracht wordt te besparen op het vervangen van filters en of het verwarmen van verse koele buitenlucht door "het systeem te knijpen".

Fris en fruitig?
Als het raam openstaat en je voelt een fris windje, dan kan je er van uit gaan dat de lucht als het ware fris en fruitig is. Maar als je roosters in de muren en of plafond hebt en je voelt een bonne brise (lekker briesje) wil dat niet zeggen dat de lucht fris of vers is ook al voelt hij koel aan. Koele lucht is namelijk niet altijd vers. Dat kan lucht van buiten zijn, maar dat hoeft niet zo te zijn al zou het wel eigenlijk zo moeten zijn. Zeg het maar. In menig sportschool wordt de lucht vaak rondgepompt, zonder dat er sprake is van luchtverversing: het voelt lekker koel, maar aan de luchtverontreiniging verandert er helemaal niets. Dit doet men ook in winkels, want koele lucht bevalt de winkelende klant in de zomer, zodat die langer blijft hangen en meer koopt.

Verse lucht van buiten:
Verse lucht komt van buiten, het bevat veel zuurstof en weinig CO2. Koele lucht kan van buiten komen, maar kan ook lucht zijn die wordt afgekoeld en opnieuw de ruimte wordt ingeblazen. Het gaat er dus om of de lucht ververst wordt, of er voldoende verdunning is van gebruikte lucht met verse lucht. In de periodes van het jaar dat er griepjes heersen (en nu al helemaal met Covid-19) is het dus slim daar niet op te besparen. Je kan koele lucht waarnemen aan je lijf (huid) echter de versheid van de lucht is lastiger te beoordelen. Als blijkt dat je de lucht vies vindt dan is het al over de top. Ga er dan maar van uit dat de lucht vies is (bacteriën en virussen) en de luchtkwaliteit slecht (samenstelling o.a. O2/ CO2). Verse lucht moet je dus meten om het zeker te weten. Je kan bijvoorbeeld de CO2 waarde in de lucht meten. Wie weet kan dat over een paar jaar met je smartphone. Indien de lucht bedompt  ruikt zit de CO2 rond 1500 ppm. Rond de 500 tot 800 is waarschijnlijk goed en het mag oplopen tot een waarde tussen de 800 à 
1200 (afhankelijk van het type gebouw) maar liever lagere waardes hanteren. Hoe meer mensen in een vertrek, hoe hoger de concentratie CO2 kan oplopen immers mensen ademen CO2 uit.

Hoeveel lucht krijg je:
Ik heb het niet over de lucht onder het dekbed. Volgens de Nieuwbouwregels zegt het Bouwbesluit voor nieuwbouw(!) 30,6 m3 per persoon maar voor bestaandebouw (Bouwbesluit Bestaande bouw) 12,4 m3 per persoon (verse lucht per uur) maar tegenwoordig wordt dat als te mager gezien. Dan zit je met een te hoog CO2 gehalte en hap je ook elkaars oude vieze lucht in.... Om dat te verbeteren kan je kiezen voor natuurlijke of mechanische ventilatie om lucht af te voeren en/of aan te voeren. Natuurlijke aanvoer kan ook met raam- of gevelroosters, vaak wordt de lucht dan mechanisch afgevoerd om te kunnen beïnvloeden hoeveel verse lucht
er doorstroomt. Je kan dat een hybride systeem noemen. Een nadeel is dat je de binnenkomende buitenlucht dan niet filtert.  Daarbij moet je ook nog kijken naar filteren vooral als de zogenaamde groene lobby vervuilende biomassacentrales in je woon- of werkomgeving plaatst, die veel CO2, stikstof en fijnstof uitstoten. Iets wat gemeentes en overheden helaas nog steeds (oogluikend?) toestaan. Medisch gezien heel verwerpelijk. De GGD zou van zich moeten laten horen. Een raamrooster helpt daar niet tegen. Zo'n rooster helpt ook niet tegen het nu besproken onderwerp van ziekteverwekkers. In veel gebouwen zit een volledig mechanisch ventilatiesysteem. Hiermee kun je onafhankelijk van de buitenomstandigheden een gegarandeerde hoeveelheid verse lucht aanvoeren en je kunt de lucht filteren. Verwarmen en koelen kan ook. En er zijn systemen die zelf CO2 meten en afhankelijk hiervan meer of minder ventileren. Dat is energiezuinig, maar als het gaat om ziekteverwekkers kan het in je nadeel werken. Als je met een grote groep in een ruimte zit dan produceer je veel CO2 en zal de ventilatie hard draaien, maar als je er met z'n tweeën zit, waarvan 1 individu ziek is, slaat de ventilatie niet aan, omdat de CO2 waarde niet oploopt. Ziekteverwekkers blijven dan hangen. In de praktijk is het grootste probleem vaak dat het systeem op een verkeerde manier gebruikt wordt of ter plekke van een individuele werkplek ontregeld is door bijvoorbeeld een sleuf af te plakken i.v.m. tochtklachten. Ook vinden er in de loop van de tijd wijzigingen plaats in gebruik of is er verbouwd zonder de ventilatie er op aan te passen. Bijvoorbeeld een groter kantoor wordt vergaderruimte.

Uitleg over systemen:
Een recirculatiesysteem kan koelen, verwarmen, bevochtigen of filteren en brengt behandelde lucht weer terug de ruimte in en is dus iets anders dan een ventilatiesysteem. Het voegt geen verse lucht toe. Je hebt recirculatie in één ruimte, dat is bijvoorbeeld een mobiele airco of een airco-unit aan de muur, of je tafelventilator. En je hebt centrale recirculatie, waarbij je in meerdere ruimtes lucht wegzuigt, er in een kast op het dak iets mee doet en dezelfde lucht weer terug de ruimtes in brengt, soms bijgemengd met verse lucht waar soms in de winter op bezuinigd wordt. Of, zoals ik al een keer eerder schreef, als de afvoer van de parkeergarage naast de verse luchtinlaat van kantoor zit, zodat de lucht van de dikke oude diesel van de directeur dan met verve binnenkomt zakken van het plafond... Dit geldt niet voor de niet Euro6 diesels want die produceren schonere lucht dan ze in de stad of parkeergarage innemen. Centrale recirculatie zonder goede ventilatie wordt in nieuwe gebouwen gelukkig al 25 jaar niet meer toegepast. Sedert eind vorige eeuw kwam er meer aandacht voor een goed binnenmilieu en ontstond de kreet "sick building syndrome". Maar er zijn veel oude gebouwen waar nog steeds wordt gerecirculeerd. Het goede nieuws is dat je dat in de meeste gevallen wel uit kunt zetten. Dus werk aan de winkel voor u als manager of directeur om uw systeem eens tegen het licht (tegen de lucht) te houden.

Aanpassen en filters
Soms is de ventilatie in een gebouw eenvoudig te verbeteren met beter afstellen. Echter als er geen installatie is en geen raam open kan, gaat het om groot geld. Men zal dan serieus moeten investeren. Goedkoop een systeem aanpassen of ombouwen is meestal niet eenvoudig of onmogelijk. Een ventilatiesysteem hangt samen met koeling en verwarming. Meer buitenlucht betekent vaak grotere radiatoren en een hogere energierekening. Ook een filter toevoegen is lastig, immers dan is er meer kracht nodig om de lucht rond te pompen. Vooral indien je een HEPA-filter wilt toepassen om ziekteverwekkers weg te vangen, zoals bij je Philips stofzuiger. HEPA staat voor High Efficiency Particulate Air. Zo'n HEPA-filter kan tot 99,99 procent van de deeltjes groter dan 0,1 micrometer uit de lucht halen en dus ook ziekteverwekkers. Het filter wordt gebruikt in ziekenhuisomgevingen en andere ruimtes die bovengemiddeld schoon moeten zijn, maar ook in vliegtuigen. Immers recirculeren is bij vliegen op grote hoogte een noodzaak. Helaas zijn HEPA-filters dus niet uitwisselbaar met de ventilatiefilters in gebouwen door de grotere luchtweerstand, want dan moet de rest van het systeem ook aangepast worden zoals onder andere de ventilator (kracht).

Conclusie:
Ventilatie kost geld en besparen op ventilatie of een goed ontwerp voor nieuwbouw pakt meestal " in the end" duur uit. Het is niet erg als lucht in een ruimte gekoeld en gecirculeerd wordt met een airco, maar vergeet niet óók voldoende te ventileren om  recirculatie van ziekteverwekkende aerosolen te beperken of te voorkomen. Een CO2 meter kan een waardevol instrument zijn om de lucht te meten. Je kan als je wilt boven je systeemplafond kijken en zie je dikke buizen, dan is dat meestal een gunstig teken. Zie je een airco apparaat met dunne buizen, heb je mogelijkerwijze een recirculatie probleem zonder verse lucht. Het schijnt dat het aanleggen van een uitgebreid mechanisch ventilatiesysteem, inclusief verwarming en koeling tussen de 200 en 400 euro per vierkante meter kost. Een simpeler variant kan voor 100 euro per m2. Een gebouw moet goed geventileerd zijn, comfortabel aanvoelen en graag ook energiezuinig zijn. Zoals bekend is de kostprijs bij scholen vaak een probleem. De gebouwen zijn vaak in bezit van de gemeente. Bij verpleeghuizen wordt meestal ook erg op de kosten gelet en bij u in de zaak zal er momenteel ook wel niet veel financiële rek zijn, maar u weet nu tenminste waar u op moet letten. Dus wil je niet te veel uitgeven aan de kwaliteit van de lucht, let dan op de geur en zet een airco neer, zodat de tempratuur van de lucht goed is. Je doet jezelf, je personeel en je  klanten dan mogelijk wel te kort maar in een grote showroom zal dat misschien meevallen. Het zou mooi zijn als er op termijn goedkope apparaatjes op de markt komen met signalering van de luchtkwaliteit. Nog beter als die alarm slaan als de lucht afwijkt van de norm, bijvoorbeeld bij een CO2 van boven de 800 ppm.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts
Bronvermelding: NRC 29-8-2020 W14

Het is de laatste week knap warm geweest wat voor de ouderen onder andere het gevaar van uitdroging kan opleveren. Bij  verkeersdeelname door jongeren of oudere jongeren (Koot en Bie) is het een risico op ongelukken groter bij een hittegolf. Ik meen te zien dat er meer ´bijna- ongelukjes´ zijn met dit weer en dat er meer heftig gereageerd wordt bij erg warm weer. Echter het is een mooie gelegenheid om eens iets uit de doeken te doen over een ander effect van de zon.

Naast het fijne zomergevoel geeft het ook veel risico´s op medisch vlak. Ik richt me in dit stuk met name op de ogen. Het zonlicht is niet alleen schadelijk voor de huid maar ook voor de ogen. Met name kinderogen lopen veel schade op van zonlicht. Het is dus van het grootste belang om huid en ogen goed te beschermen en eigenlijk weet iedereen al jaren dat huidkanker een steeds groter probleem aan het worden is. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat langdurige blootstelling aan UV-stra ling het risico verhoogt op staar (cataract ) en op macula degeneratie (MD). Dit zijn bij ouderen de meest voorkomende oogziektes.

Nu denkt u dat is nog ver weg voor mij maar u bent vast gehecht aan uw rijbewijs en de kans is groot dat indien u uw ogen veel bloot stelt aan zonlicht u t.z.t. eerder moet stoppen met autorijden. De wereld gezondheidsorganisatie schat dat 20% van alle gevallen van staar veroorzaakt wordt door overmatige blootstelling aan UV-straling. Preventie is dus buitengewoon zinvol.

Zonnebril:
De meeste mensen die geen zonnebril dragen denken dat het wel meevalt want je krijgt meestal geen lik op stuk beleid van je eigen ogen. Alleen bij sneeuwblindheid (lasoog) raakt je hoornvlies ontstoken en merk je wel binnen enkele uren de gevolgen van de UV-straling. Zie het maar zo dat het dragen van een zonnebril een goede investering in je oude dag en rijbewijs op lange termijn is.

Gevaarlijkste periode van de dag:
In Nederland zitten we wat verder van de evenaar dan tijdens onze vakantie in Zuid Europa maar de straling kan ook hier flink oplopen en het advies is in ieder geval in de zomer tussen 12 en 15 uur een zonnebril te dragen. Wanneer je op vakantie bent doe je vaak andere dingen dan thuis. Meestal verblijven mensen in de vakantie op of aan het water en of in de sneeuw. UV-straling wordt weerkaatst door zand, water en sneeuw. Een petje is dus niet afdoende, maar helpt wel tegen een rode kale plek op je achterhoofd, de zogenaamde bavianenkont, zoals mijn kinderen dat bij mij wel eens plegen te benoemen...... Anderen noemen het ook wel een rode vleespet.

De hoeveelheid stof, vocht en bewolking beïnvloeden de hoeveelheid UV-straling die de aarde bereikt. Net als de hoeveelheid Ozon. In het voorjaar is de Ozonlaag dikker dan in de herfst en bij een hogedruk gebied (mooi weer) is de Ozonlaag dunner wat van belang is, immers de Ozonlaag speelt een rol in het tegenhouden van UV-straling vanuit de ruimte. De helft van de UV-straling is afkomstig van de zon en de andere helft van de blauwe hemel (vanuit de ruimte). Op de website van het KNMI kan je zien wat de voorspelde zonkracht is. De kracht van de zon is het hoogst tussen 12 en 15 uur. Men schat dat onder de parasol toch nog zo´n 15% van de UV-straling d.m.v. weerkaatsing kan terecht komen in de ogen dus zonnebril op, ook onder de parasol. Vanaf zonkracht 7 (dus al bij 6,5) noemt men de zonkracht hoog. In Nederland komt men bij mooi weer meestal tot kracht 7 en een enkele maal tot kracht 8 terwijl in Zuid-Europa wel 9 gehaald kan worden. De zon is dan zeer sterk en je huid verbrandt dan zeer snel (in minder dan 10 minuten).

Kan ik het voelen?
Nee, je kan UV-straling niet voelen en niet zien. De warmte die je wel kan voelen van zonlicht is de infraroodstraling. De UV-straling neemt toe als de zon hoger staat. In de verschillende seizoenen staat de zon anders aan de hemel en op verschillende tijden over de dag maar van belang blijft jezelf (en je kinderen ) goed te beschermen, m.n. goed tussen 12 en 15 uur.

Kinderen:
Kinderen zijn kwetsbaarder omdat hun pupil groter is en hun ooglens minder pigment bevat dan een volwassene. Te veel aan zonlicht kan permanente schade geven aan de kinderogen dus voorzie ze van een goede zonnebril. Hoe jonger het kind hoe kwetsbaarder het is voor zonlicht, ook de ogen. Daarom moeten baby´s in de schaduw blijven en hoedjes dragen met een brede rand. In verband met het weerkaatsen van UV-straling moeten ze ook in de schaduw een zonnebril dragen en eigenlijk moeten we dat allemaal.

Fabeltjes:
Krijgen kinderen een lui oog door een zonnebril? Nee, als je een normale goede symmetrische zonnebril hebt (met gelijke kleuring) is er geen probleem.

Beschermt een donkere bril tegen UV-straling? Nee, de kleur reduceert het zichtbare licht en beschermt tegen verblinding maar heeft geen effect op de UV-bescherming.

Beperkt een zonnebril de vitamine D opname? Nee, vitamine D wordt namelijk in de huid aangemaakt en niet in de ogen. In feite zijn alle opmerkingen voor de kinderen ook van toepassing op ons grote kinderen....... en preventie is en blijft een schone zaak.

Tips:
Zoals de tips voor het winterklaar maken van de auto´s hierbij de tips om uw hoofd zomerklaar te maken. Voor tips om het lijf  zomerklaar maken zijn we ietwat laat immers afvallen kan met een streng dieet slechts met 100 gram per dag. Voor de meesten van ons kan er dan nog maar 2 tot 3 kilo af voor ze het strand betreden.

Hier komen ze, de tips voor een goede zonnebril:
* De bril moet groot genoeg zijn. Een hippe kleine bril zal niet voldoende afdekken.
* Wees je bewust van de zichtbeperking t.g.v. dikke monturen wat er toe kan leiden dat je het hoog gemonteerde groene (of erger rode) stoplicht net niet ziet, vooral in een omgeving waar u onbekend bent.
* Kies een bril met 100% UVbescherming (UV 400) d.w.z. deze brillen houden het UV-licht grotendeels tegen (zie de sticker of
beschrijving).
* De zonnebril moet een CE markering hebben met daarachter een cijfer 0 tot 4. Dit getal geeft de kleurintensiteit weer ofwel de bescherming tegen verblinding. Zonnebrillen kan je kopen met de cijfers nul (20% absorptie) tot 4 (92-97% absorptie) maar we raden aan in de zomer minimaal voor 75% absorptie te zorgen dus koop een zonnebril met een markering CE 3 of 4. Echter een donkere bril beschermt niet tegen UV-straling immers het reduceert het zichtbare licht en beschermt tegen verblinding maar heeft geen effect op de UV-bescherming. Kijk dus ook naar de UV-bescherming.
* Het is van belang dat de glazen optisch zuiver zijn ofwel vrij van vertekeningen. 
* Optioneel kan je nog kiezen voor polariserende glazen om hinderlijke schitteringen weg te nemen.
* Koop een mooie hoes of brillenkoker zodat je de glazen tot in lengte van jaren goed kan houden. Vooral bij de aanschaf van een dure bril kan je de kosten daarmee op lange termijn drukken.
* Het is handig om in je auto een zonnebril te hebben op een vaste plek zodat je die makkelijk (en veilig) kan pakken.
* Heeft u een cabriolet leg dan naast een zonnebril ook een petje tegen de zon in uw auto.
* Smeer bij een zonvakantie goede zonnecrème met bijvoorbeeld factor 50. Zo blijft u er ook op oudere leeftijd jong uitzien en het helpt om huidkanker te voorkomen! Wilt u meer weten, kijk dan op de website van het KWF.
* Heeft u kinderen die ingesmeerd zijn met zonnecrème zorg dan dat ze niet met hun handjes of handen aan de carrosserie of lak van uw ijzeren ros zitten. Het geeft vaak lastig te verwijderen vlekken op de lak. 
* Zorg in de zomer bij lange ritten en vooral ook bij een hitte golf zoals eind juni jl. voor voldoende water voor onderweg. Dan blijf je fitter en gezond en het komt de veiligheid op de weg ten goede.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts

Bronvermelding:
Oogfonds
KNMI
Eyewish Haren

De wereld verandert, zelfs in het Noorden van Nederland. Eten of gegeten worden, verander of leg het loodje. Ga je tegenwoordig naar Amsterdam dan ben je al blij als je iemand Nederlands hoort praten. Aan de andere kant is het  natuurlijk leuk dat Amsterdam een mondiale stad is geworden. Met alle invloeden van buiten Nederland in de winkels en horeca. Nu denken we dat valt in Groningen wel mee maar ook hier zie je steeds meer buitenlanders en overgewaaide invloeden in de stad. Niet alleen Duitsers die een dagje komen shoppen maar ook veel mensen uit Spanje, Portugal, Polen etc. Veel komen hier studeren en of werken.

Arbeidsmobiliteit:
Ga je naar de pizzeria is de kans groot dat je in Groningen niet meer in het Nederlands, laat staan Gronings, kan bestellen..... Nu valt het in de 'gewone' bedrijven zoals autobedrijven wel mee of tegen, in hoeverre er mensen van over de grens bij ons werken. Een probleem in Europa t.o.v. Amerika is dat we op ons continent vele talen spreken en mogelijk ook meer culturele verschillen  menen te hebben dan binnen de staten van Amerika. Dat heeft een negatief effect op de arbeidsmobiliteit binnen onze EU. Neem de aanstaande Brexit er bij en je ziet dat het hier nog steeds een lastig item is om te verkassen.

Vastgeroeste zekerheid bestaat niet meer:
Ook in tijden van hoogconjunctuur valt het in het Noorden waarschijnlijk nog mee hoeveel mensen van arbeidsplek verwisselen. Hier in het Noorden doen we niet snel zo gek of wild. Echter de vastgeroeste zekerheid van een baan voor het leven bestaat niet meer. Vanuit bedrijfsperspectief is het net zo met je klantenbestand. Hoe kom je dan ongeschonden de jaren door in je werk.

Overgangsgeneratie:
De jongeren van nu zullen in hun leven steeds opnieuw een draai aan hun leven en werk moeten geven, zeker nu hun levensverwachting stijgt en hun pensioenleeftijd steeds verder opschuift..... De dertigers, veertigers en vijftigers van nu zitten in een overgangsgeneratie waarbij de ouderen vroeger een vak leerden en dat een leven lang uitoefenden zullen de jongeren later mogelijk meer projectmatig gaan werken en bijvoorbeeld direct starten als ZZPer. Ook is de waarde van kennis aan het veranderen.

Manier van denken en handelen leren:
Studie en opleiding was vroeger iets wat je een goede start gaf voor een carrière of positie in de maatschappij. In mijn ogen is de waarde van kennis aan het veranderen. Je kan tegenwoordig bijna alles opzoeken, echter wat is de waarde van een opleiding dan nog waard? In mijn ogen is en blijft het zeer waardevol. Net als vroeger leer je in het ideale geval in een opleiding en later bij het werken of stage lopen (meestergezel of co-schappen) op een bepaalde manier te denken en handelen. Immers als je alle medische kennis kan opzoeken wil dat nog niet zeggen dat je zelf doktertje kan spelen, daar kan het ernstig mis gaan. Ook kan het leiden tot onnodig onderzoek en of onnodige zorgen of juist niet op de juiste plek zoeken in het doolhof van klachten en aandoeningen.....

Toch zal je zien dat de artsen ook getriggerd worden door de patiënten die vooraf aan het spreekuur bezoek zaken opzoeken en in een gezamenlijk gesprek met de arts komen ze dan vast tot de goede richting om klachten te interpreteren en te duiden en wel of niet onderzoek in te zetten. Het is nog niet zover dat je jezelf aan je blindedarm gaat opereren met YouTube als handleiding. Wel is er al een plastisch chirurg in Amerika die standaard zijn operatie´s filmt en op YouTube zet. Not-done in de medische wereld maar hij past zich wel aan in deze wereld met internet en smartphones. Mogelijk zijn de filmpjes voor collega´s interessant. Nog veel meer leken kijken echter naar die filmpjes.... In Nederland zou de privacy waakhond er vast moeite mee hebben.....

Opleiding niet zaligmakend:
Een opleiding is dus niet zaligmakend maar schoolbezoek blijft wel een belangrijke start van waaruit je jezelf kan ontwikkelen. Blijf je echter te veel hangen in de leerstof van je opleiding val je mogelijkerwijs op termijn buiten de boot omdat bedrijven en bedrijfsstructuren veranderen. Je moet je dus blijven aanpassen aan je (werk-)omgeving net als in de natuur volgens de  evolutietheorie gebeurt.....

Lerende houding:
Bijleren blijft van belang maar de waarde of invulling daarvan is niet meer hetzelfde als tien jaar geleden. Het hebben van een lerende houding is eigenlijk belangrijker dan het van tijd tot tijd in je hoofd stampen van een cursus. 

Nieuwsgierigheid:
Eigenlijk begint het al met een gezonde dosis nieuwsgierigheid, bij het kijken naar de wereld om je heen. Ga je op vakantie naar een andere stad of land dan zie je indien je er oog voor hebt zaken die veranderen of daar anders gaan dan thuis. Dat is waarschijnlijk veel leerzamer dan af en toe een cursus afvinken. Hierdoor kan je voorlopen op je omgeving, door op de actualiteit elders aan te haken ben je thuis al een stuk op weg. Je ziet dat de markt elders al veranderd is en dan kan je jezelf thuis beter voorbereiden op de vraag die hier nog moet ontstaan. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat thuis voorloopt.... of dat het je allemaal niet opvalt. Maar heb je het vermogen je zelf opnieuw uit te vinden met alle input uit de veranderende wereld, dan kom je makkelijker mee in het werkbare leven.

Aanpassen:
Kijk naar KPN waar ik vroeger voor werkte. Dit bedrijf was toen aan het veranderen van een groot staatsbedrijf in een commerciële dienstverlener. Na het debacle van E-plus, vele reorganisaties en bezuinigen in een markt met krimpende omzet en onder invloed van staatstoezicht door de Opta (=Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit) met verplichte toenemende concurrentie, heeft KPN zich toch nog knap weten te handhaven. Het is ze zelfs gelukt om zich om te vormen van een ´bel-bedrijf´ tot een brede All-Round-dienstverlener van complete Telecom en ICT-diensten. Het aanpassingsvermogen van dit bedrijf is een mooi voorbeeld van het overleven in de mondialisering en de hierboven genoemde evolutie theorie. Hierbij moet je dit niet alleen toeschrijven aan het 
bedrijf maar met name aan de mensen die er werken. Juist omdat veel KPN´ers zich creatief hebben aangepast aan de veranderende wereld bestaat het bedrijf nog. Dat hebben ze niet in een cursus geleerd maar is ontstaan door een nieuwsgierige houding en  aanpassen. Daar wordt binnenkort mogelijk weer een groot beroep op gedaan........

Lekker hapje:
Het blijkt vandaag, eind januari 2019, dat de Canadese investeerder Brookfield het Nederlandse bedrijf KPN opeens als een lekker hapje ziet en de vraag is of deze Canadese Warren Buffet dit hapje mag verorberen van moedertje Nederlandse staat. Immers de Mexicaan Carlos Slim verslikte zich in 2013 als eens met zijn poging om KPN over te nemen vanuit zijn telecomconcern América Móvil.
Deze beschouwing kan je natuurlijk ook loslaten op het bedrijf Post-NL. Je kan er een geweldige boom over opzetten wie van de twee zich beter heeft weten te handhaven sinds de splitsing van het moederbedrijf eind 1997. Maar dan kunnen we ook nog wel een avondje plannen over de automobiel- of automotive bedrijven in (Noord) Nederland. Hoe passen die zich aan inzake de veranderende omgeving, milieu-eisen, belastingregels, wetgeving, klantwensen, maatschappelijke ontwikkelingen en conjunctuur.

Invloed smartphone:
Denk hierbij aan de invloed van de smartphone en trends dat jongeren hoegenaamd geen auto meer willen bezitten....... Wie zegt welke kant het opgaat. Iedereen trekt naar de grote stad, wonen en parkeren wordt duurder en lastiger. Van belang is dat u met uw bedrijf wel naar deze zaken moet kijken en ook naar uw concurrenten moet kijken. De drang tot schaalvergroting in de  automobielsector heeft in het noorden ook al tot een consolidatieslag geleid echter wie zegt dat we straks niet een auto op internet bestellen en die voor de deur afgeleverd krijgen zonder bij een lokale dealer te zijn geweest. Hierin speelt uw personeel mogelijk een grote rol. Door klantgericht te zijn en de prijs-kwaliteit beleving kan ook een kleine lokale dealer goed overleven indien hij met beide benen in de maatschappij staat. Hierin is de relatie met de klant van groot belang, net als in de zorg. En daar ligt de sleutel tot succes, voor kleine en grote dealers en ook is die relatie tussen de werkgever en haar medewerkers op zijn beurt van minstens zo groot belang.

Een leven lang leren:
Je kan de medewerkers vertroetelen met workshops en of bijscholingstrajecten echter zelden zal dat leiden tot nieuwe  bedrijfsinzichten. Nu blijkt dat in Nederland 19% van de volwassenen een opleiding, cursus of workshop volgen. Dat was tien jaar geleden 16% en alleen de Zweden en Denen gaan ons voor. De Europese norm voor een leven lang leren is 15%. Die halen we dus makkelijk maar daarmee is de kous niet af. Het onderwijs zal vast meebewegen met wat de markt vraagt en meer per project worden aangeboden en daarmee een beroep doen op de vindingrijkheid van de jongeren om de toekomst van het bedrijf veilig te stellen. Het is helemaal prachtig indien de persoonlijke doelen van de werknemers te koppelen zijn aan de ambities van de organisatie en samenkomen in een opleidingsplan. En dat is in de praktijk best lastig.

Inventief en ingenieus:
Alles samenvattend kun je stellen dat de medewerker (en de bedrijven waar ze werken) voor een succesvolle carrière niet alleen maar kennis moet kunnen reproduceren maar met name ook inventief en soms ingenieus moet omgaan met marktvragen. Dit zal over de jaren heen ook de gezondheid beschermen of ondersteunen en kans op uitval verlagen.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts

Bronnen:
Analysenederland.nl, European Media Prints,
content with a purpose. Focus bladzijde 9.

Slaap lekker!

Er is wetenschappelijk veel bekend over slapen en in grote lijnen is men het eens, maar er blijven zaken geheimzinnig zoals wat er op microniveau in onze hersenen en ons lijf gebeurt tijdens het slapen. Naast aandacht voor voeding en beweging is er steeds meer aandacht voor slapen. En hiermee bedoel ik niet dat zelfs de Duitse discounter supermarkten matrassen zijn gaan verkopen.

Volgens het Trimbos instituut voelt iets minder dan 1 op de 3 Nederlanders zich erg moe. Dit geeft vanzelf al meer aandacht voor slapen. Ook de lezer van Autoplus heeft familieleden, vrienden en of collega´s met slaapproblemen. Je ziet ze s´ochtends naar de koffieautomaat strompelen en soms in de avond in de weer met zelfmedicatie van een glaasje tot ...... Vaak is slapen een sluitpost in het leven, als er gewerkt moet worden en bij het ontspannen. Dit terwijl de wetenschap ons voor houdt dat we beter, slimmer, mooier en leuker zijn met voldoende slaap. Slecht slapen tast je vitaliteit, gezondheid, prestaties en levenslust aan terwijl je er ook nog slecht gaat uitzien. Slapen is als het ware de Shell V-power voor de mens. Het is dus zaak een balans te zoeken tussen goed werk verzetten, ontzettend veel lol te maken in het leven en ook nog voldoende te slapen....... Of omgekeerd door lekker en voldoende te slapen kan een mens lekker werken en veel plezier hebben in zijn leven.

How to succeed? Get more sleep!
Door gebruik te maken van je smartphone kan je slaapklachten krijgen maar je kan deze technologie met behulp van apps ook gebruiken om aan je slaap te werken. Er zijn verschillende slaap-apps zoals ´Slaapwetenschap Wekker´ en ´Sleep Better´. Ook zijn er snurk-apps zoals Snurklab. Mogelijk zijn deze al weer achterhaald in de zich snel ontwikkelende digitale wereld. Links of rechts om draagt het wel bij aan een beter bewustzijn over slapen en met name aandacht voor slecht slapen en abnormale slaapervaringen. Men zegt dat er sprake is van een toename van slaapproblemen (in 1987 had 16% van de Nederlanders slaapproblemen en in 2005 was dit al 24%) echter het kan ook deels te verklaren zijn met meer aandacht en openheid bij dit onderwerp. Slapen is er wel mee doorgestegen tot in de top tien van zelfgerapporteerde klachten. Het is dus niet verwonderlijk dat de groei in het aantal slaapcentra fors is te noemen. De een zijn dood is de ander zijn brood en we accepteren klachten minder dan vroeger.
We willen mede door de TV en media-invloed tegenwoordig een instant oplossing.

Slaaptherapie:
Daar heeft men op ingespeeld met de slaaptherapie. Hiermee kan je door middel van bijvoorbeeld een online cursus een betere nachtrust krijgen door je slaapgedrag te veranderen. In een dergelijke cursus van meerdere weken wordt een slaapdagboek bijgehouden. Het blijkt ook dat je zelf wel degelijk invloed op je slaap kan uitoefenen en niet slechts een ´lijdend´ voorwerp bent. Je keuzes overdag inzake werk, ontspannen, bewegen, eten en drinken hebben invloed op de kwaliteit van je slaap. Ook kan je leren anders tegen slaapproblemen aan te kijken en er anders mee om te gaan. De meeste bedrijfsartsen en psychologen
geven in de spreekkamer veel tips & tricks over slapen welke vaak beter afgestemd zijn op het individu dan de tips online.

Slaapeducatie:
De slaapeducatie bestaat uit:
1. Wat is slaap?
2. Welke klachten zijn er?
3. Wat kunnen daar de oorzaken van zijn?
4. Wat is de invloed van slaapdruk?
5. Wat is het belang van slaaphygiëne?

Het begin van alles is dat je een slaapdagboek gaat bijhouden gedurende bijvoorbeeld een week. Hierin ga je jezelf dag en nacht in kaart brengen. Dit geeft al veel inzicht en vormt de basis voor oefeningen. Vergelijk het met de wens om af te vallen. Als je een week opschrijft wat je eet en drinkt komt het inzicht vanzelf. Combineer je die kennis met technieken uit de cognitieve gedragstherapie kan je de slaapbelemmerende gedachten en gewoontes doorbreken. Dit moet je echter wel goed trainen want net als in het verkeer is het lastig om gedrag te veranderen.......en vol te houden. Nu was vroeger de basis voor het aanpakken van gezondheidsproblemen gebaseerd op het verstrekken van kennis (educatie en voorlichting) waarna pas aan het eind de stap naar gedragsverandering werd gemaakt. Tegenwoordig zijn er ook nieuwe inzichten die beginnen met gedragsverandering en dan zie je automatisch ook de kennis toenemen. Denk aan de reclamespotjes van de overheid over alcohol en roken (NIX 18). Probeer dus zelf ook gewoon te starten met het aanpassen van je gedrag en slechte gewoontes te staken. Ga niet vlak voor het slapen gaan achter
je blauw licht gevende slaapremmende computerscherm de post uit de blauwe enveloppen zitten lezen.... Uiteindelijk blijkt dat cognitieve gedragstherapie gericht op slaapproblemen het meest effectief is. Dit kan je individueel volgen bij een psycholoog, in een groep of online.

Welke rol kan de werkgever vervullen?
De BV Nederland heeft last van slecht slapende medewerkers, ongeacht of de oorzaak nu in het werk ligt of in andere zaken. De jaarlijkse kosten van slaapproblemen worden geraamd op 3 tot 4,5 miljard euro. Productieverlies en verzuim kunnen te maken hebben met slecht slapen. Medewerkers zien slecht slapen als een privéprobleem. Echter een werkgever kan natuurlijk wel proberen
een positieve bijdrage te leveren aan het oplossen van het slaapprobleem. Echter de meeste werkgevers weten niet hoe ze dit moeten aanpakken. Minder dan 1 op de 10 pakt zijn rol in deze.

Wat je kan doen als werkgever:
1. Open en actief over slaapproblemen proberen te praten en benaderbaar zijn.
2. Kijken of je roosters en werktijden kan aanpassen, al is het maar tijdelijk.
3. Actief bekijken hoe je stress kan wegnemen of verminderen in de organisatie (en bij individuele medewerkers).
4. Beweging stimuleren, in en buiten het werk.
5. Gezonde voeding in de kantine.
6. Voorlichting.
7. Zo nodig een ´open spreekuur´ bij de bedrijfsarts aanbieden.

De bedrijfsarts kan tips & tricks geven maar ook afwegen of een doorverwijzing of slaaptraining nuttig kan zijn. 

Je eigen (bio)ritme:
Alles heeft een ritme wordt in een liedje gezongen maar je kan beter zeggen iedereen heeft een ritme. Het bioritme lijkt ook erg van invloed op je slaapkwaliteit. Slaapexperts zien verschillende soorten mensen waarbij de dagindeling in het ideale geval verschillend zou moeten zijn. Hierbij zou je dagindeling moeten samenhangen met je lichaamstemperatuur, hormoonspiegel,  concentratievermogen en je stofwisseling. Je wordt geboren met je eigen biologische klok en je genen spelen er een rol in. In de chronobiologie kan men zeven types onderscheiden variërend tussen een extreem ochtendmens (slaapt van 21 tot 05 uur) tot extreem avondmens (slaapt van 05 tot 13 uur). Deze extremen komen bijna niet voor. De grootste groep bestaat uit de mensen die
horen bij de groep lichte ochtendmensen die van nature slapen van middernacht tot 08 uur of de groep normaaltype (die slapen van 01 uur tot 09 uur). De meeste adolescenten zijn avondmensen waarbij mannen op hun 22e levensjaar de piek bereiken waarop ze het laatst gaan slapen. Naarmate mensen ouder worden veranderen ze weer meer in ochtendmensen. Vrouwen lopen daarbij voorop en rond het 50e levensjaar hebben vrouwen en mannen (gemiddeld) weer hetzelfde chronotype.

Bioritme en de maatschappij:
Nu lijkt de maatschappij niet heel slim om te gaan met al deze kennis. Werk en school beginnen (te) vroeg, terwijl maar 15% van de mensen ochtendmensen zijn. Het gemiddelde type (60%) kan daar nog wel in meekomen, maar 25% van de populatie heeft er een zware taak aan om als avondmensen zo vroeg uit de veren te komen. Heilige huisjes als zondagsrust en kantoortijden zullen in de toekomst waarschijnlijk steeds meer ter discussie gesteld gaan worden. Denk hierbij aan de 24-uurs economie en het effect van internet. Het is te hopen dat de groep avondmensen in de toekomst meer gebruik kan maken van flexibeler werktijden door de maatschappelijke veranderingen. Wie weet gaan scholen in de toekomst ook meer rekening houden met de scholieren die nu gemiddeld genomen te vroeg aanwezig moeten zijn. Met name de middelbare schoolleerlingen hebben een ander ritme dan dat van de meeste scholen. In feite kan je stellen dat de maatschappelijke indeling op basis van 9 tot 17 uur bijdraagt aan een groot negatief gezondheidseffect op de populatie omdat het slaaptekort in de hand wordt gewerkt. Anderen zeggen dat later beginnen met school of werk ook de bedtijden zal opschuiven zodat er niet veel zal veranderen aan het slaaptekort. Zoals met zoveel zaken
lijkt enige vrijheid bieden het beste (wanneer dat mogelijk is) want wanneer mensen werken in tijden die passen bij hun bioritme zullen ze beter in vorm zijn en beter in hun jas zitten....... En werkgevers zien dat graag terug in een betere productiviteit. Wel zal het lastig zijn om de belangrijke sociale contactmomenten van de maaltijden onderling goed af te stemmen. Al met al voldoende stof tot nadenken en tot het voeren van een discussie. 

Ik hoop dat u er naar aanleiding van dit stukje onderling nog eens over praat. Voor nu wens ik de lezers van Autoplus een fijne zomer en wie weet vakantie toe en wanneer je op vakantie gaat is dat een mooie gelegenheid om te onderzoeken hoeveel slaap je nodig hebt......

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts

Bronvermelding:
Megatrends slaap (ArboNed)
BNR

Signalen van slecht slapen en slaapapneu

Wat doen we ermee als het ons zelf duidelijk wordt dat we slecht of te kort slapen? Het is u vast ook wel eens een tijdje overkomen en terugkijkend weet u vast wel dat u er eerst niets mee gedaan heeft omdat het dan duidelijk wordt dat u uw gedrag moet veranderen. Eerder de TV uitzetten of andere (slechte of goede) gewoontes aanpakken...... En dan komt het dichtbij.

Tijdverlies
Slaapproblemen worden vaak snel terzijde geschoven door de persoon zelf en door de directe of werkomgeving. Het blijkt dat veel mensen 3 jaar rondlopen met klachten van slecht slapen voordat ze hulp gaan zoeken. Indien ze wel hulp zoeken leggen ze het onderwerp vaak omfloerst op tafel en niet direct of duidelijk. De arts of hulpverlener zal dus te werk moeten gaan als een goede Sherlock Holmes om het juiste probleem te achterhalen en het niet (te) makkelijk op een ander probleem te gooien. Ook kan er sprake zijn van een burn-out met als nevendiagnose een slaapapneu. Eerder signaleren en of in actie komen levert veel winst op in gezondheid en functioneren. Maar als je het niet ziet of niet wil zien kan je jezelf natuurlijk makkelijk voor de gek houden.

Signalen, rode vlaggen
Om u te helpen zelf of bij u in de omgeving slaaptekort of slecht slapen te signaleren heb ik hier een aantal aandachtspunten waarop u kunt letten:
• Moeilijk ontwaken, geluid (wekker) en licht nodig!
• Prikkelbaar zijn in de ochtend.
• Het duurt lang voor je "erbij" bent, echt wakker bent.
• Je hebt oppeppers nodig zoals koffie (roken noem ik bewust niet...).
• Prikkelbaar en humeurig zijn.
• Vermoeid zijn en of er over klagen.
• Er moe uit zien.
• Vaker advies en of steun vragen.
• Afhankelijker zijn.
• Trager bewegen.
• Knikkebollen.
• Fouten of foutjes maken.
• Minder goed zijn in de (fijne) motoriek.
• Lagere output, lager tempo op het werk en of thuis.

Indeling slaapstoornissen
Er zijn veel soorten slaapstoornissen maar je kan die grofweg onderverdelen in 4 hoofdgroepen:
1: insomnie ( slecht in- of doorslapen, minimaal 3 maal per week, ).
2: hypersomnie ( te veel slapen, t.g.v. psychisch probleem en of een lichamelijke ziekte).
3: parasomnie ( ongewenste dingen doen tijdens slapen zoals praten, lopen, tandenknarsen, plassen en snurken etc.). Veel kinderen hebben er wel eens last van gehad maar groeien er overheen. Slaapapneu valt ook onder parasomnie.
4: circadiane slaapritmestoornissen ( stoornis in je dagelijkse slaapritme, met diverse onderverdelingen).

Slaapapneu
Slaapapneu licht ik als actueel onderwerp in de media er uit. Het valt onder de groep parasomnie. De laatste jaren heeft het onderwerp meer aandacht. In de slaapkamer kan snurken voor veel overlast zorgen bij de partner en of bij kamperen voor de gezinsleden in tent of caravan.... Op vakantie komt het mogelijk vaker voor immers het neemt toe bij alcohol gebruik. Bij slapen kan door de zwaartekracht en het ontspannen van je spieren de ademweg (deels) dichtvallen De lucht en de weefsels gaan trillen en snurken is het gevolg maar ook kan de ventilatie ernstig in het geding komen. Dit kan tot een ademstilstand (apneu) leiden en dan hap je vervolgens weer naar lucht. Slechts 1 op de 10 snurkers heeft dat. Indien je een erge mate van apneu hebt wordt je er ook wakker van.

Risico van slaapapneu
Van slaapapneu kan je niet alleen slecht functioneren maar ook kan je er een ernstige aandoening van krijgen zoals:
• Hoge bloeddruk,
• Hartinfarct,
• Beroerte,
• Overgewicht,
• Suikerziekte,
• Kanker.

Leefstijl
Slaapapneu komt vaker voor bij oudere mensen en mensen met overgewicht. Het neemt toe bij het gebruik van alcohol, roken, spierverslappers. De ademweg valt met name snel samen bij slapen in rugligging. Je kan daar iets tegen doen door in je pyjama aan de rugzijde iets ongemakkelijks in te naaien zoals een tennisbal. Dan wordt je wakker bij rugligging of je draait weer terug naar zijligging of buikligging. Een goedkope praktische tip! Slaapapneu kan ook consequenties hebben voor je rijvaardigheid (veiligheid) en soms wordt door de arts het advies gegeven om niet meer te rijden. Het is dus erg van belang voor de veiligheid om het uit te zoeken indien je er last van hebt.

Symptomen bij slaapapneu
• Onderbroken ademhaling tijdens het slapen ( de partner hoort dat).
• Vermoeid en prikkelbaar.
• Ochtendhoofdpijn.
• Geheugen klachten.
• Dreigen in slaap vallen achter het stuur.

Multidisciplinair onderzoek in het ziekenhuis
Mochten de bovengenoemde kenmerken je bekend voorkomen, kan je er met je huisarts of bedrijfsarts over praten. Ook kan je zelf praktisch te werk gaan en bijvoorbeeld besluiten minder alcohol te nuttigen en te gaan afvallen. Indien er meer onderzoek nodig is kan je verwezen worden naar de KNO-arts, die in de meeste ziekenhuizen vaak multidisciplinair (over meerdere vakgebieden) werkt om deze problematiek te inventariseren.
Zo ook in het Wilhelmina Ziekenhuis te Assen. Hier wordt de patiënt – na de intake bij de KNO – besproken, met onder andere de kaakchirurgen, longartsen en neurologen. Er wordt een slaapregistratie uitgevoerd om onder andere de zuurstofspiegel in het bloed te meten en ook het aantal ademstops gedurende de slaap wordt hierbij vastgelegd.

Over het algemeen wordt er bij de afdeling Radiologie aanvullend onderzoek aangevraagd voor het maken van afbeeldingen van de bovenste luchtwegen. Ook de mondkeelholte wordt bij het onderzoek betrokken en soms wordt er onder narcose een scopie van de mondkeelholte uitgevoerd. Hierbij kan gekeken worden hoe de ademweg op welk nivo samenvalt. Bij een combinatie van bovengenoemde klachten en een minimum aantal gemeten ademstops tijdens de slaap, is sprake van OSAS: Obstructief Slaap Apneu Syndroom.

Behandeling
Afhankelijk van de ernst van de OSAS wordt een behandeling voorgesteld. Bij lichte tot milde OSAS is over het algemeen een zogenaamde slaapbeugel (MRA = mandibulair repositie apparaat) de aangewezen behandeling. Bij ernstige OSAS wordt vaker gekozen voor het aanmeten van een drukmasker (CPAP). Met de MRA kan de onderkaak naar voren verplaatst worden waardoor de achterliggende weefsels opgespannen worden. Zo wordt voorkomen dat de weke delen meetrillen met de voorbij komende luchtstroom en tegelijkertijd wordt voorkomen dat de tongbasis in de keel zakt en zo een afsluiting van de ademweg veroorzaakt.

Na een periode van instellen wordt over het algemeen een betere slaapkwaliteit bereikt, waardoor je gemakkelijker en fitter wakker wordt. Soms wordt een ingrijpende operatie aan de mondkeelholte aangeraden waarbij men over gaat tot het reven van weefsels (opspannen). Ook kan in een individuele situatie een kaakstand corrigerende operatie uitkomst bieden. Vanwege de impact van een operatie wordt meestal eerst met een MRA of CPAP getest.

Ook zijn er de laatste tijd meer gespecialiseerde technieken voorhanden waarvan er laatst een mooi voorbeeld op tv te zien was. Hierbij werd een soort pacemaker ingebracht die de spieren zo nodig kan laten aanspannen. Natuurlijk komen ook veel mensen met klachten van de bovenste luchtwegen bij de KNO arts bijvoorbeeld i.v.m. scheefstand van het neustussenschot en of neuspoliepen en of andere anatomische afwijkingen waardoor ze minder makkelijk door de neus kunnen ademen.

Het veel met open mond slapen geeft ook veel ongemak en is bij het wakker worden ook niet echt feestelijk. Denk aan o.a. een forse ochtendodeur.....DE KNO arts kan in dergelijke gevallen overwegen een operatie te adviseren.

Advies vragen
Al met al kan je in geval van klachten het beste advies vragen. In geval er een relatie is met je werk en of je daar vragen over hebt, kan je naar je bedrijfsarts gaan of je bezoekt de huisarts. Er is niets op tegen om alvast aan de gang te gaan met de genoemde praktische tips (o.a. afvallen en minder alcoholgebruik) en dan pas aanvullend advies te vragen.
Dan sta je zelf aan het roer of in geval je dit leest, zit je zelf aan het stuur. Je overgeven aan het openbaar vervoer kan altijd nog, maar zal in het geval van forse slaapapneu zelfs een noodzaak kunnen zijn.....

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts

Bronvermelding: Megatrends slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties.

Waarom slapen we slecht?
Vroeger hadden we geen douche en last jeuk van beestjes of andere bedgenoten. Tegenwoordig hebben we meer last van onze smartphone, appjes, de moderne economie etc. New York is the City that never sleeps, maar in feite kan dat ook voor u gelden met alle communicatie mogelijkheden en internet. Willen we dat? Even op de laptop banden uitzoeken bij de Kwikfit of een vakantie bestemming zoeken kan tegenwoordig allemaal in de avond maar die bezigheden beïnvloeden onze alertheid en nadien is het moeilijker om in slaap te vallen.

De 24 uurs economie en internet hebben via de smartphone, TV en andere apparaten veel invloed op de veilige omgeving die een slaapkamer hoort te zijn. Mogelijk neemt ongeveer driekwart van de mensen hun telefoon mee naar de slaapkamer en sommigen nemen de telefoon zelfs mee in bed......Jongeren doen dit meer dan ouderen. Hierdoor is de kans dat je binnen de normale range van 10 tot 15 minuten in slaap valt veel kleiner. Je hebt bij meer dan 4 uur per dag beeldscherm blootstelling de helft meer kans op inslapen na 1 uur. Ook neemt de kans dat je minder dan 5 uur per nacht slaapt fors toe (3,5 keer meer kans). Dit komt door de cognitieve stimulering van je hersenen maar ook door de negatieve werking van het blauwe licht van je (beeld)scherm op de melatonine aanmaak. Kortom het motto is dat je de smartphone en TV beter uit je slaapkamer kan weren, onder andere om beter te slapen.

Licht
Licht heeft via de oogzenuwen effect op het slaap- en waakritme doordat het een signaal geeft aan de pijnappelklier die dan minder melatonine aanmaakt. Dat stofje laat het lichaam weten dat het mag toegeven aan vermoeidheid. Omgekeerd geeft de opkomende zon het signaal aan je hersenen om te ontwaken. De zon kan je ook nabootsen met een speciale lamp uit Eindhoven. Deze gaat in de ochtend steeds feller branden. Lichttherapie wordt ook gebruikt bij een verstoord bioritme en slaapstoornissen. Zelf heb ik een keer succes gehad bij het bestrijden van een jetlag door na aankomst in het Hotel ruim een half uur te kijken naar de 100 watt lamp aan het plafond. Immers, een jetlag heeft ook te maken met een verstoord bioritme. Nu zal een speciale lamp die de ochtendzon nadoet mogelijk meer effect hebben dan een gewone lamp maar licht is en blijft van invloed op de hersenen zodat een helverlichte badkamer vlak voor het slapen gaan mogelijk ook een averechts effect heeft op het inslapen. Gezond (in)slapen begint met het op tijd dimmen van het licht in huis.

Maatschappelijke veranderingen
Op RTL- Z en in de media is de laatste tijd veel aandacht voor slapen en voor psychische klachten. Onder andere in het NRC werd veel geschreven over burn-out. Nu is er de laatste 20 jaren veel ophef over het toegenomen ziekte verzuim t.g.v. psychische klachten onder de beroepsbevolking maar raar is dat niet. Vroeger was er meer fysiek werk met dientengevolge bijvoorbeeld meer gewrichtsklachten. Doordat mensen meer met hun hoofd werken, met computers en andere hulpmiddelen is het logisch dat er op dat vlak meer stress ervaren wordt. De toegenomen uitval door psychische klachten kan daar deels mee verklaard worden. Stress gaat gepaard met meer alertheid en kan verdeeld worden in positieve stress en negatieve stress. In positieve zin kan het leiden tot een betere concentratie. Dit neemt na bijvoorbeeld een examen weer af. Duurt stress langer dan vergt het herstel ook meer tijd. Ook bij een heftiger stressreactie zal er meer tijd nodig zijn om tot herstel te komen. Dergelijke stress is ongezond. Stress ligt overal op de loer, denk aan zorgen over bijvoorbeeld kinderen of ouders, je baan, reorganisaties, financiële zorgen, de digitalisering etc.

Fysiek
De fysieke reactie op stress en de invloed daarvan op het slapen is ook erg van belang. Stress geeft vaak een hogere adrenaline spiegel in het bloed waardoor de bloeddruk en je pols omhoog gaan. Ook neemt de spierspanning en de ademhaling toe. Tevens stijgt de Cortisolspiegel waardoor een mens meer energiek het probleem te lijf kan gaan echter dit alles heeft een negatieve invloed op de mogelijkheid te slapen. Je valt daardoor minder makkelijk in slaap immers bij slapen gaat de bloeddruk, ademhaling, pols en spierspanning omlaag. Je kan daardoor in een vicieuze cirkel terecht komen waarbij stress leidt tot slaaptekort en het daardoor ontstane slaaptekort werkt weer een toename van stress in de hand. Slapen doet goed en niet slapen maakt mens en dier ongezond tot doodziek. Ook is met de bovenstaande uitleg duidelijk dat je hart bij niet slapen zwaarder belast wordt ( hogere pols en bloeddruk), ook gaan mensen die slecht slapen meer en slechter eten waardoor de kans op overgewicht en suikerziekte toeneemt. 

Emotie en functioneren
Na een te korte of slechte nacht kan een mens wel werken maar het lontje kan er korter van worden. Ook neemt de kwetsbaarheid voor pijn toe en kan iemand angstiger reageren. Conflicten op de werkvloer kunnen dan makkelijker ontstaan. Communicatie en begrip zijn dus ook hier van belang. Slecht slapen kan dus zorgen voor slechter presteren, meer fouten maken, o.a. door een afgenomen concentratie en een slechter geheugen. Creatief een probleem onder de motorkap opsporen en oplossen gaat na een slechte nacht waarschijnlijk moeizamer. Ook kan men impulsiever reageren indien het tegenzit. De sleutels zullen eerder door de lucht vliegen. Door een lager reactievermogen is er meer risico op ongelukken.

Ziekte
Uit genetisch onderzoek blijkt dat dezelfde genen betrokken zijn bij schizofrenie en slaapproblemen. Negentig procent van de mensen met een depressie heeft een slaapprobleem. Omgekeerd blijkt iemand met een slaap probleem vaak baat te hebben bij psychologische behandeling omdat er bewuste of onbewuste psychische klachten aan ten grondslag liggen. Angst en stress worden ook gevoed vanuit slaaptekort. Gezien de toegenomen slaapproblematiek in de maatschappij en het effect op de gezondheid is het mijn verwachting dat onderzoek naar slapen en het zoeken van handreikingen op dat gebied de komende 10 jaar een nog grotere vlucht gaat nemen. Het aantal mensen dat bij de KNO/arts, kaakchirurg en of longarts in onderzoek komt in verband met OSAS ( obstructief slaapapneu syndroom) neemt ook toe. Slaapregistratie is met de moderne technieken steeds beter mogelijk waarbij het onderzoek ook thuis afgenomen kan worden. Een nachtelijk verblijf in het ziekenhuis is niet meer noodzakelijk. Indien er OSAS bestaat zal de arts advies geven over de ernst en de behandel mogelijkheden. Ook bij bedrijfsartsen kunt u een afspraak maken om te praten over uw vragen op het gebied van (slecht) slapen.

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts (0592-754351)
HumanCapitalCare

Bronvermelding: Megatrends slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties. www.arboned.nl 

Eten, drinken en slapen zijn de primaire levensbehoeften van mens en dier. Voor sommige lezers kunnen daar nog wat andere behoeften bij geschreven worden. Voor de lezers van dit blad mogelijk de mobiliteit per "edel Carros" zoals de Duitsers zeggen. Zonder te voldoen aan de primaire levensbehoeften kunnen we niet functioneren. Slaapdruk is net als eetlust en dorst een hulpmiddel en neemt toe nadat we langer wakker zijn. Net als de brandstoftank (of accu) bij hard rijden eerder leeg raakt, neemt de slaapdruk toe bij drukke of zware bezigheden. Ook is er invloed van onder andere voeding, vochtintake, alcohol, medicatie en stress. Bij een maximale slaapdruk vallen de oogleden dicht .............wat in de auto natuurlijk een probleem is.

Slaapschuld:
Bij een lange rit op vakantie of een zakelijk reisdoel wordt er soms over de grens gegaan waarbij de slaapschuld toeneemt. De slaapdruk in het lichaam wordt geregeld door Adenosine. Dit ontstaat in de hersenen bij de verbranding van glucose en zorgt voor een vermoeid gevoel. Met een kop koffie als rem op de Adenosine kunnen we de slaapdruk tijdelijk de baas maar uiteindelijk moeten we de stof afbreken door te gaan slapen. De volgende dag begint alles weer opnieuw.

Je schuld aflossen of niet?
Net als met ondervoeding kan je met 1 keer goed en lang slapen de slaapschuld niet aflossen. Je zal over een langere periode de schuld moeten gaan aflossen. Het gevaar is dat mensen wennen aan weinig slapen en een slaapschuld jarenlang blijft bestaan waarbij je lichaam uiteindelijk in een soort bankroetfase komt en het lijf en brein een hoge rente vraagt voor het aflossen..........Een diepe gezondheidscrisis ligt dan op de loer! Herstel kan jaren duren (Griekenlandscenario).

Hoeveel slaap hebben we nodig?
We hebben dus slaap nodig maar hoeveel? Je kan dat goed uitzoeken tijdens een vakantie. Indien je gaat slapen als je moe wordt en je zonder wekker uit je zelf wakker wordt heb je aan het eind van je vakantie de individuele slaaptijd ongeveer te pakken. Deze kan verschillen per geslacht en leeftijd maar is 8 uur voor de gemiddelde volwassene tussen de 25 en 55 jaar. Kinderen en jongeren hebben meer nodig en vrouwen slapen meestal een uurtje langer dan mannen. Verder is natuurlijk de kwaliteit van de slaap erg van belang. Ononderbroken, vooral in het begin van de nacht, zodat je alle 5 slaapfasen goed kan benutten (zie vorige column).

Voordelen van goed slapen:
• Een betere concentratie
• Betere aandacht
• Betere prestaties
• Besluitvaardig
• Creatief
• Prettiger in de omgang
• Minder stress
• Minder boosheid
• Minder impulsief
• Betere en stabielere stemming
• Minder drang tot drank- en drugsgebruik
• Veerkracht
• Betere weerstand
Deze zaken zijn van groot belang in de mobiliteitsbranche die al jaren onderhevig is aan grote veranderingen (conjunctuur, internet, margedruk, private lease) en innovatie steeds meer een must is. Na een goede nachtrust samen met je collega´s eens met distantie naar je bedrijfsmodel kijken kan voor de lange termijn veel opleveren.

Achteruitkijkspiegel:
Kijk je in de spiegel dan kan je bij gevorderde leeftijd zien dat slecht slapen wallen geeft, hangende oogleden, rimpels en zakkende mondhoeken. Je huid wordt onder andere door verhoogde cortisolspiegels sneller oud. Melatonine heeft juist een positief effect op de huid en het collageen (geeft stevigheid aan de huid). Slapen is niet alleen nodig voor goede prestaties maar heeft dus ook invloed op je uiterlijk. Iets wat in de showroom goed van pas komt.

Het nut van dromen:
Gemiddeld heeft een mens per nacht 5 tot 7 dromen. Ze duren 5 tot 45 minuten. In een leven ongeveer 150 duizend. Je kan volgens sommigen dromen zien als een soort film van je gedachten, echter ze zijn niet lineair en logisch. Dromen gebeurt associatief en willekeurig en kan de weg van een verzinsel volgen. Het grootste deel gaat echter over alledaagse gebeurtenissen. Ongeveer 80% van de dromen gaat gepaard met negatieve emoties, zoals angst en woede. Hoe meer stress je hebt overdag, hoe negatiever de emoties in de nacht zijn. Vanuit de psychologie denkt men dat dromen helpen om gebeurtenissen te verwerken, maar zeker is dat niet. Ze vertellen dus iets over onze dagelijkse zorgen. In de REM-fase (fase 5) vindt psychisch herstel plaats met behulp van dromen, waarbij het fysieke herstel plaats vond in de diepe slaapfase (fase 4). Mensen met een depressie dromen vaak en lang, waardoor de REM-fase langer is ten koste van de diepe slaapfase. Daardoor worden ze uitgeput wakker. Anti depressieve medicatie zorgt dat ze minder lang dromen.

Leeftijd en slaap:
Baby´s slapen lang, peuters slapen 12 tot 14 uur, kleuters 11 tot 13 uur en kinderen op de lagere schoolleeftijd 10 tot elf uur per etmaal. Pubers hebben nog steeds 9 uur nodig, maar verschuiven de slaaptijd het liefst onder invloed van de hormonale veranderingen (ze slapen het liefst van 23 tot 08 uur). De ouderen slapen meestal 6 tot 7 uur en senioren hebben meer slaapproblemen (inslapen, kwaliteit van slapen). In het leven neemt de hoeveelheid REM-slaap ook af van 8 uur bij baby's tot 1,5 a 2 uur bij volwassenen tot minder dan 1 uur bij 65 plussers. Wist u dat baby´s er in hun eerste jaar voor zorgen dat ouders vier tot zevenhonderd uren minder slapen?

Vrouwen vs. mannen:
Vrouwen hebben een uur per nacht meer nodig. Bij gebrek aan slaap zijn ze sneller humeurig en raken ze eerder depressief. Mogelijk geldt dit ook voor mannen die overdag hun brein even actief gebruiken............. Verder zijn er natuurlijk wezenlijke verschillen tussen mannen en vrouwen, onder andere door invloed van hormonen en de verschillende levensfasen.

Wat heeft invloed op het slapen:
Slecht slapen geeft heeft volgens de meeste artsen en psychologen te maken met een probleem tussen de oren. Slaapklachten gaan vaak gepaard met angst en somberheid. Echter in juni 2017 werd in de English Journal of Medicine beschreven dat er 7 genen zijn ontdekt die te maken hebben met slecht slapen zodat we toch iets genuanceerder moeten gaan kijken en oordelen....... Welke invloed dit zal hebben op de gangbare behandelmethodes is nog niet te overzien. Verder is duidelijk dat licht de meest invloedrijke omgevingsfactor is. Verder hebben eten, drinken en sporten ook veel invloed op de slaap, vooral als je het te laat in de avond doet. Wat wel positief kan bijdragen is een dadel, banaan, yoghurt of een beker melk. Ze bevatten triptofaan en dat geeft een prettig slaperig gevoel. Ook volkoren producten zouden helpen indien je in de avond toch iets wil eten. Negatief werkt het nuttigen van cafeïne, alcohol, tabak en drugs. Naast het effect op maag, darmen en nieren onderdrukt cafeïne de aanmaak van adenosine. Volgens deskundigen moet je het na 16 uur niet meer gebruiken. Persoonlijk denk ik dat je goed bij jezelf moet opletten wat wel en niet werkt. Bejaarden worden soms wakker van een bloeddrukdaling in de nacht en een kopje koffie in de avond kan dat soms helpen te voorkomen. Van alcohol slaap je mogelijk makkelijker in, maar mensen slapen er minder lang van, de REM-slaap is korter, ze moeten vaker naar het toilet en de kans op slaapapneu neemt toe. Ik wens u allen een prettige zomer en goede nachtrust toe.
Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts (053-7504345)
HumanCapitalCare

Bronvermelding: Megatrends slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties. www.arboned.nl 

In ons moderne leven zijn de momenten van rust steeds zeldzamer. De smartphone zit vaak continue in de hand van de kinderen en bij de ouderen zie je hem ook steeds vaker. We doen vaker aan multi-tasken echter dat is iets wat we van nature niet goed kunnen. Daardoor hebben we steeds meer drukte in ons hectische leven, zowel thuis als op het werk en voor je het weet ben je in de avond en in het weekend ook nog aan het werk met de smartphone en laptop. Zoals bekend mogen we in de auto niet met de telefoon bezig zijn. Niet voor niets......

Om deze drukke gevulde dagen met informatie-consumptie te verwerken is slaap - en vooral de REM slaap - alleen maar belangrijker geworden. In de REM-slaap verwerk je de informatie die je overdag tot je hebt gekregen en dat is tegenwoordig erg veel. We krijgen nu in 3 maanden evenveel informatie als onze grootouders in een heel leven. Ook al werken we minder uren dan toen, we hebben meer te verwerken met ons hoofd. En door de uitvinding van de verlichting zijn onze dagen net zo lang als we zelf willen. Ruim 100 jaar geleden sliep men 10 uur per nacht, nu is dat al minder dan 8 uur en 1/3 van de mensen slaapt minder dan 6 uur per nacht.
Slapen is dus nog belangrijker dan vroeger om gezond en fit te blijven. Ook heeft het invloed op je productiviteit in het werk. Het is bekend dat werknemers met slaapproblemen vaker en langer verzuimen. Men schat dat 20 tot 30 % van de bevolking slaapproblemen heeft. Slaapgebrek is de belangrijkste reden voor verlies aan productiviteit. Slaaptekort kost ons jaarlijks 3 tot 4,5 miljard.

Wat gebeurt er bij het slapen gaan?
De spieren ontspannen zich, ze worden slap, de ademhaling en de hartslag gaan omlaag, de spijsvertering neemt af en eventueel bestaande pijnklachten nemen ook af. In je slaap blijf je wel bewegen, zo'n 2 à 4 maal per uur nemen we een andere slaaphouding aan. Vroeger dacht men dat de hersenen bij het slapen ook in rust waren echter dat is juist niet het geval. De activiteit van de hersenen is wisselend door de nacht heen. Ze doen tijdens de slaap belangrijk werk waarbij verbindingen worden gelegd en sommige worden verbroken.

De slaap bestaat meestal uit vijf fasen per nacht.
Fase 1: overgang van waken naar slapen (paar minuten).
Fase 2: lichte slaap, spieren ontspannen en hartslag en lichaamstemperatuur zakken (20 minuten).
Fase 3: Opnieuw een korte overgangsfase van enkele minuten, van lichte naar diepe slaap. Hart en ademhaling gaan op nog lager pitje werken. De spieren ontspannen nog meer.
Fase 4: diepe slaap. Vaak noemt men fase 3 en 4 samen de diepe slaap (half uur). Hart en ademhaling functioneren op minimum en je hersenen doen rustig aan. Je bent dan bijna niet wakker te krijgen.
Fase 5: de hersenactiviteit en hartslag neemt toe, de ademhaling wordt oppervlakkig en onregelmatig. De bloeddruk stijgt. De ogen bewegen, ook al zijn je oogleden gesloten. Dit is de REM-slaap (REM= Rapid Eye Movement). Het lijf blijft ontspannen maar je bent aan het dromen. Deze fase duurt 18 tot 24 minuten. Vaak wordt je dan even wakker zonder dat je het merkt en ga je nadien weer een nieuwe slaapcyclus starten met fase 1. Elke slaap cyclus duurt ongeveer 1,5 uur.
In het begin van de nacht duurt de diepe slaap (fase 3 en 4 ) langer en aan het eind nemen de lichte slaap en de REM-slaap meer tijd in beslag. In de diepe slaap fase vindt lichamelijk herstel plaats. In de REM-slaap zijn de hersenen druk bezig met het verwerken van informatie, het versterken van het geheugen en wordt er aan oplossingen van complexe problemen gewerkt (bijvoorbeeld een lastig op te lossen storing bij een autoreparatie). Het gezegde "slaap er een nachtje over" heeft hier mee te maken.

Biologische klok
Levende wezens hebben een biologische klok. Daardoor kunnen we de slaap niet naar onze hand zetten en ons lijf lijkt baat te hebben bij het op gezette tijden eten, drinken, bewegen en slapen. Dit dagelijkse ritme komt voor in allerlei lichamelijke processen (temperatuur, hormoonhuishouding, bloeddruk, celdeling) en duurt ongeveer een dag. Ons slaap en waakritme is dus een biologisch gegeven wat geregeld wordt uit de biologische klok in de Supra Chiasmatische Nucleus (=SCN) welke de aanmaak van Melatonine reguleert in de nabijgelegen pijnappelklier. Licht heeft veel invloed op de SCN. Wanneer het donker is wordt Melatonine afgegeven waardoor je slaperig wordt. Bij het gebruik van tablets, telefoon, laptop en TV zal de aanmaak van Melatonine geremd worden en kan je slechter in slaap vallen. Ook zorgt bijvoorbeeld opwinding door ruzie of sport voor verstoring van de slaap immers met een hoge adrenaline spiegel wordt het lastig om te slapen. Ook een late stevige maaltijd in je buik heeft een verstorend effect.
Van nature hadden de mensen waarschijnlijk 2 slaapfasen per nacht. De eerst ging van start bij zonsondergang en rond middernacht was men vaak wakker waarbij de bezigheden per persoon erg wisselden..... Na die actieve middernacht fase ging men opnieuw slapen gedurende een uur of vier, tot de dag zich aandiende. Vanuit dagboekaantekeningen is men dit op het spoor gekomen. Deze manier van slapen is in de loop van de 17 e eeuw verdwenen mede door de komst van het licht (Parijs 1667, Amsterdam 1669). Rond 17 honderd was er al licht in meer dan 50 steden.

Ochtend- en avondmensen
De meeste mensen hebben een normaal slaapritme maar er zijn bijvoorbeeld ook echte ochtend en avondmensen. De ochtendmensen werken het lekkerst tussen 9 en 16 uur. De avond mensen zitten lekker in hun vel en energie tussen 13 en 22 uur en staan liever niet voor 9 uur op. Rond 18 uur zitten ze op hun piek van de dag qua prestaties. Moeten ze voor hun werk vroeg op dan is dat lastig maar het went wel enigszins. Naast de invloed van werktijden heeft het hebben van kinderen en je opvoeding ook invloed dus de genen zijn ons niet helemaal de baas.

Samenvattend enkele tips:
1) Belangrijke zakelijke besprekingen niet tussen 12 en 14 uur plannen (de meeste mensen zijn dan minder alert).
2) Vanaf een uur voor het slapen gaan alle beeldschermen uit doen (TV, telefoon, tablet en laptop ). Deze geven blauw licht af en dat remt de aanmaak van Melatonine, een stofje dat je slaperig maakt.
3) Vlak voor het slapen gaan geen spannende films kijken, geen boze brieven of mails schrijven. Bouw de dag op tijd af.
4) Eet op tijd, liefst voor 20 uur in de avond immers het eten moet nog verteerd worden.
5) Pas op met (veel) alcohol, het heeft een slechte invloed op de nachtrust.
6) Let op je vocht intake. Drink je vlak voor het slapen gaan veel dan is de kans groot dat je er
s 'nachts uit moet voor toiletbezoek.

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts (050-5244300).
P.S.: Sinds kort werk ik voor HumanCapitalCare (net als ArboNed onderdeel van HumanTotalCare). HumanCapitalCare is een vooruitstrevende dienstverlener voor arbeid, vitaliteit en gezondheid, en werkt voor werkgevers die kiezen voor een integrale aanpak van gezondheidsmanagement.

Bronvermelding: Megatrends Slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties. www.arboned.nl 

De herfst en winter komen elk jaar weer langs en dan hoesten we wel eens. Niezen doen we wanneer de pollen weer in de lucht zitten. Persen doen de meesten van ons dagelijks in een klein kamertje...... We zullen het daar maar niet over hebben.

Waar gaat dit stukje dan wel weer over, zult u denken. Indien er dokters tussen de lezers zitten dan zullen die bij deze titel meteen denken aan ......... Of indien er (ex-)patiënten deze column lezen - en ze hebben goed opgelet bij de vragen van de huisarts - dan weten ze het ook: het gaat over rugklachten en mogelijk een hernia. Er wordt pas over een hernia gesproken, wanneer de pijnklachten tot onder de knie uitstralen in het been.

Ja, hoe kan dat? Mensen met een hernia hebben vaak meer pijn en uitstraling in het been bij hoesten, niezen en persen. De huisarts en of de bedrijfsarts kunnen tijdens het spreekuur een aanvullend lichamelijk onderzoek doen en vrij snel en redelijk zeker een inschatting maken van de aard en ernst van de klachten. Tot tien jaar geleden kwamen de mensen vaak langs op mijn spreekuur met de opmerking dat ze de huisarts om een MRI zouden vragen (lees: "eisen"). In de praktijk kan er vaak vanaf gezien worden. Immers, alles weten (of zien) maakt niet gelukkig. Het plan van aanpak bij een hernia (HNP= hernia nuclei pulposi) is met of zonder MRI vaak pragmatisch en bestaat bij mij vaak uit drie adviezen: lopen, lopen en lopen. Het aloude advies bedrust wordt nog zelden gegeven. Opereren doen we bij voorkeur liever niet. En ook bij gezonde mensen zonder klachten kan je op een MRI een hernia vinden (waar men geen last van heeft).

Zo heb ik jaren geleden drie mensen gezien die alle drie op de nominatie stonden voor een hernia-operatie, maar uiteindelijk hebben ze allen de operatie kunnen vermijden door veel te lopen. Petje af voor hen! Ze liepen 3 maal per dag ruim 1,5 uur per keer (= 4 à 6 uur per dag). Er was een andere patiënt die boos was op mij, omdat ik hem adviseerde weer te beginnen met aangepast werk. Hij had een operatie-indicatie op zak en de klachten namen in z'n lange wachttijd niet af. Hij had een baan in een grand café en was bang dat hij te veel zou moeten doen van zijn baas. Die baas heb ik streng toegesproken, uitleg gegeven en via hem geschikt aangepast licht werk geregeld: staand en lopend werk in de keuken (en ook veel uitjes snijden). Dus zonder bukken, duwen, tillen en trekken. Tijdens de hercontrole moest hij deels tegen zijn zin bekennen dat zijn klachten verdwenen waren en hij hoefde niet meer geopereerd te worden. Dit was waarschijnlijk wél nodig geweest indien hij thuis op de bank zijn operatie had afgewacht. Zijn uitbulkende tussenwervelschijf zou dan waarschijnlijk nog op de zenuw hebben gedrukt. In het garagebedrijf kan je de uitjes snijden vervangen door bijvoorbeeld licht magazijn werk.

Mocht het nu zo zijn dat de klachten met uitstraling in het been (tot onder de knie) blijven bestaan kan het zeker nuttig zijn om aanvullend onderzoek te doen. En met name als de klachten toenemen en mobiliseren (wandelen ) niet meer lukt. Wanneer de patiënt door de voeten zakt bij het op de tenen of hakken staan en of indien hij klachten krijgt van controleverlies over " de plas en ontlasting" dient er snel contact te worden gelegd met de behandelend specialist. Er kan dan zo nodig met spoed een MRI gemaakt worden en een operatie kan dan nodig zijn.

Meestal verloopt het niet zo dramatisch en wordt na een aantal weken klachten wel duidelijk of er sprake is van herstel of dat een hernia niet wijken wil. In het laatste het geval is het verstandig om de verschillende operatie-technieken tegen het licht te houden.
Er is de laatste paar jaar namelijk een andere techniek beschikbaar met een handige benadering vanaf opzij. Dit in tegenstelling tot langer bestaande technieken waarbij men vanaf de rug voorwaarts op de wervelkolom af gaat. Dan richt men meer schade aan om de hernia te bereiken. Met name de laterale hernia is eigenlijk alleen goed van opzij te benaderen, maar ook bij de andere hernia's geeft deze operatietechniek minder schade aan de belangrijke structuren rond de wervelkolom.

Ik heb in november 2015 bij enkele operaties in de Herniakliniek Iprenburg in Veenhuizen meegekeken. Mijn patiënt liep een paar uur later rechtop de kliniek uit, blij en met het vooruitzicht dat hij op een redelijke termijn zijn werk weer kon hervatten. Zowel hij als zijn werkgever werden er blij van en de werkgever bespaart op de verzuimduur.
Beiden hebben moeten investeren, omdat veel zorgverzekeraars de hand volledig op de knip houden bij het vergoeden van een dergelijke ingreep in een privékliniek. Mogelijk gaat dit nog een keer veranderen.

Als autominnende bedrijfsarts verlang ik soms terug naar de tijd dat de artsen nog echt tijd voor hun patiënten konden nemen en de macht van de verzekeraars niet zo groot was. Tja, deze mooie operatie techniek bestond toen nog niet en de auto's waren wel mooier maar niet zo veilig.........

Na een stuk over privacy, gooi ik de knuppel maar weer eens in het hok. Discriminatie zult u denken bij het lezen van de bovenstaande titel: "Vrouwen". In tegendeel. Onderscheid maken is in sommige situaties zeer gewenst. In deze column verdiep ik mij namelijk in de achtergronden van verzuim bij vrouwen.

Op mijn spreekuur zag ik tot enkele jaren geleden mannen, vrouwen en af en toe wat kinderen. Tegenwoordig zie ik meer en meer ouderen. Logisch, we moeten langer doorwerken. Ik ga anders met ouderen om tijdens mijn spreekuren, dan met jongeren. Discriminatie? Zeker niet, dit onderscheid is nuttig en zeer gewenst.

Terug naar vrouwen. Over vrouwen wordt van alles gezegd, ik zie ze als het sterke geslacht. Het begint bij het baren, de meeste mannen zouden het uitgillen. Als je ziet hoe snel vrouwen hun rol thuis in het gezin en iets later op het werk oppakken mogen we daar veel respect voor hebben. Dat ze weer gaan werken aan het eind van hun verlof is vaak heel heilzaam, want de roze wolk van de luiers is niet altijd doordrenkt met rozengeur en maneschijn. Het komt geregeld voor dat vrouwen qua stemming verbeteren, nadat ze - gedwongen door het einde van het verlof - weer naar het werk gaan. Het maakt hun wereld weer groter.

Als werkgever krijgt u dan mogelijk te maken met kolvende werkneemsters. U zult denken: waarom geen flessenvoeding? Ik raad u aan ze te helpen met het vinden van een geschikte nette kolfruimte en stel een koelkastje ter beschikking. Immers, kinderen die echte moedermelk drinken zijn gezonder en minder vaak ziek. U kunt op die manier preventief iets goeds doen. Want een ziek kind geeft stress en wie weet steekt de hummel moeders aan. Voorkom dus verzuim én uw werknemer zal het waarderen. Beiden blij.

Wanneer de kinderen naar school gaan komt de roosterproblematiek om de hoek kijken. Woensdagmiddag vrij, met de kinderen naar ..., u kent het allemaal. Raadzaam is om met geven en nemen van beide kanten tot een werkbaar schema en takenpakket te komen. Werknemers die wat ruimte krijgen, geven vaak ook veel terug en werken op andere momenten met plezier wat harder of langer door.

Als bedrijfsarts weet ik als geen ander dat het verzuimpercentage bij vrouwen hoger is dan bij mannen. Hierbij moet ik denken aan een vergadering bij een groot bedrijf waar ik met ongeveer 15 managers in bespreking was en het verzuim bij vrouwen meer dan 2 maal zo hoog was. Niemand zei wat, niemand durfde wat te zeggen en de enige vrouw in het gezelschap zei na enige tijd: "Dan moeten we maar geen vrouwen meer aannemen". Stilte .......

Ik blijf vrouwen toch echt als het sterke geslacht zien. Hoe modern we ons als mannen ook kunnen presenteren, vaak blijkt dat in veel gezinnen de belasting van het huishouden en de zorg voor de kinderen meer bij de vrouw dan de man ligt. Uitgezonderd de echte huismannen, maar die zie ik niet als bedrijfsarts, omdat die niet buitenshuis werken. Doordat werkende vrouwen náast hun werk veel taken in het gezin uitvoeren, zijn ze vaker overbelast dan mannen. Dit kan de hogere verzuimcijfers verklaren.

In de jaren vóór de start van het gezin zijn vrouwen ambitieus. Ze willen een even goede baan als de mannen en doen erg hun best. Ze doen het goed en stijgen op de ladder binnen het bedrijf. Vervolgens krijgen ze een partner, willen gaan samenwonen en een huis kopen. Er volgt een tophypotheek op beide inkomens, de kinderen komen, de werkbelasting is toegenomen en de gezinsbelasting komt erbij en de totale belasting past niet meer op het bord van de vrouw. Ook kan het zo zijn dat de kinderen op de eerste plaats komen in plaats van het werk, dat de ambitie dus iets gaat veranderen met de komst van de kinderen. De overbelasting die werk en gezin dan met zich meebrengt loopt soms over de rand in het verzuim. Vroeger werd dat soms tegen mijn zin in een WAO.

Dit grof geschetste schema kunt u in uw achterhoofd houden, zodat u met uw jonge werkneemsters tijdig kunt kijken hoe u het ontstaan van overbelasting kunt voorkomen. Indien ze wel uitvallen en aan mijn bureau zitten probeer ik ze ook aan te zetten om de taken thuis beter te delegeren. Ook u kunt daar soms een zetje in de goede richting geven, afhankelijk van uw contact. Of kijken naar passende werkuren of contracten.

Bij de wat oudere vrouwen komen er soms zorgen bij over de oudere kinderen, maar die zorgen hebben mannen ook. Bij het uit huis gaan van de kinderen zullen vrouwen daar mogelijk meer last van hebben dan de mannen, maar het geeft meestal geen verzuim. Een aantal jaren verder in de tijd kom ik op weer meer medisch terrein: de typische vrouwenziekten, zoals baarmoederproblematiek. Soms met het gevolg dat de baarmoeder verwijderd moet worden. Hier heeft de bedrijfsarts vaak de taak om zowel de werkneemster als de werkgever te waarschuwen voor het niet te vroeg hervatten in werk en privétaken. Zes weken hersteltijd lijkt in de ogen van sommige vrouwen vooraf veel. In de ogen van werkgevers soms te veel, maar het is echt zaak om daar strikt op te letten en ook de privébelasting gedurende die periode te beperken (huishouding, bezoek). Het onder druk eerder tot werkhervatting overgegaan werkt meestal averechts en geeft vaak hogere verzuimkosten.

In de gezondheidszorg is (wetenschappelijk) onderzoek van oudsher vaak op mannen gericht geweest. Bij hartinfarcten denkt u waarschijnlijk aan met name wat oudere mannen die roken. Wist u dat vrouwen ook hartinfarcten krijgen en dat die niet altijd herkend worden. Meestal treden hartvaatziekten bij vrouwen zeven tot tien jaar later op dan bij mannen. Maar vrouwen met suikerziekte hebben ten opzichte van de mannen de helft meer kans op een fatale afloop bij een hartvaatziekte van de kransslagaderen.

Dat borstkanker één op de acht vrouwen zal treffen is u waarschijnlijk bekend. Net als de vrouwelijke ongemakken 1 maal per maand, en het vaker optreden van urineweginfecties bij vrouwen. De factor 2 komt om de hoek kijken bij depressiviteit. Vrouwen zijn 2 maal zo vaak depressief als mannen.

Een arbeid & organisatie psychologe waar ik mee samenwerk, mevrouw G. Jullens, doet promotieonderzoek naar oriëntatieverschillen tussen mannen en vrouwen. Mannen lijken op het werk meer taakgericht, en vrouwen meer relatiegericht. In bedrijven zijn de beroepen vaak ook afgestemd op mannen, uitgezonderd de typische vrouwenberoepen, zoals secretaresse. In sommige beroepen zijn mannen ook duidelijk beter. Door de testosteron hebben ze meer spiermassa en spierkracht wat bij fysiek werk een voordeel kan zijn. Bij busbedrijven meen ik op straat steeds vaker vrouwen achter het stuur te zien zitten. Mogelijk is het minder risico nemen door vrouwen daarbij een belangrijke factor, maar het kan ook zijn dat ze agressieve passagiers beter kunnen benaderen en bespelen.

Het is dus zaak om als dokter, werkgever of manager rekening te houden met sekseverschillen. Bij het verkopen van auto's ('vrouwen willen een mooie auto en kiezen op kleur'), bij het kijken naar werk en de randvoorwaarden daarvan en bij het kijken naar ziekte. Het is van belang dat u samen met uw werknemers in staat bent om te geven en te nemen en op een passende wijze tot een goede samenwerking te komen. Zo niet, of in geval van vragen, kan uw bedrijfsarts advies geven en daarbij maakt het niet uit of u vragen heeft over mannen of vrouwen.