Corona en de lucht?

Hoe zit het met de ventialtie op kantoor, in de showroom of de werkplaats? Het is niet te zien hoe de samenstelling van de lucht op je werk is. Als het bedompt is, is het echt mis. Tegenwoordig letten we vooral erg op de afstand tussen mensen i.v.m. de kans op het overbrengen van virussen en bacteriën maar natuurlijk helemaal i.v.m. de angst elkaar te besmetten met Corona. Kortom schone binnenlucht kan helpen om besmettingen te voorkomen. Wat moet je doen of nastreven om schone lucht in je werkruimte te krijgen?

Aerosolen:
Verspreiding van het Coronavirus via aerosolen is een hot item. Mazelen wordt bijvoorbeeld via aerosolen overgebracht en bij het Coronavirus of Covid-19 dacht men dat het via grote druppels overgebracht wordt, maar er zijn ook aanwijzingen dat het via  aerosolen kan. Grote druppels zijn zwaar en vallen vanzelf naar de grond, maar aerosolen blijven langer in de omgevingslucht  hangen, afhankelijk van de luchtverversing of ventilatie.

Aerosolroute:
Aangezien uit steeds meer onderzoek blijkt dat het virus ook in heel kleine druppeltjes kan zitten, moeten we dus oppassen met besmettingen via de aerosolen route. Het aandeel van de aerosolen route bij uitbraken van het Coronavirus ten opzichte van besmetting via grotere druppels en via het aanraken van oppervlakken is nog niet duidelijk. Bij uitbraken in bijvoorbeeld verpleeghuizen (Norg) of bij studenten kan je gissen of aerosolen een rol spelen naast het onvoldoende afstand houden en of niezen zonder elleboog voor het gelaat. In ieder geval speelt de ventilatie bij dergelijke uitbraken waarschijnlijk ook een behoorlijke rol. Op
middelbare en lagere scholen is er ook steeds meer aandacht voor goede ventilatie, al jaren. Immers bedompte lucht kan leer- (lees werk-) prestaties behoorlijk beïnvloeden, maar is ook erg van belang bij de overdracht van infecties of voorkoming daarvan. Er is nu een landelijk coördinatieteam ventilatie op scholen in het leven geroepen zodat ik hoop dat er de komende jaren op dat vlak nog wat gaat verbeteren. Niet alleen inzake de reinheid van de lucht maar met aandacht voor het hele binnenklimaat. Kijk maar eens om je heen hoeveel scholen een goedkope bouwwijze hebben met het model schoenendoos waarbij het platte dak veel te hoge binnentemperaturen geeft bij warme zomerse dagen. Als werkgever doet u er ook verstandig aan bij eventuele uitbreiding of  nieuwbouw deze zaken vooraf aan te kaarten met de architect en of arbodienst om niet "penny wise pound foolish' te handelen. Een ouderwets te openen raam kost misschien 50 euro per jaar per werkplek aan stookkosten, maar geeft wel comfort. Wil je dat niet op die manier regelen, dan moet je je verdiepen in de materie van luchtbehandeling.

Beleid:
De regering heeft afgelopen dagen het anti-Coronabeleid weer wat aangescherpt waarbij mensen waar mogelijk zo veel als mogelijk moeten thuiswerken en cafés moeten om 21 uur de deur sluiten en om 22 uur verlaten zijn. Dit is vervelend voor o.a. de horeca  maar lijkt wel zinvol beleid immers met meer drank op zullen sommige mensen dichter tegen elkaar aan hangen en of meer lachen, zingen en lallen waarbij de virussen en of aerosolen weer makkelijker overgebracht kunnen worden. We zullen met ons allen dat beleid van de regering moeten omarmen en ons zelf liefst wat meer beperkingen opleggen dan de regering nu vraagt. Immers als we dat nu consequent doen, kunnen we in een maand een hoop bereiken en anders weet je bijna zeker dat we tegen november nog strenger beleid voorgeschoteld gaan krijgen. Kortom, ik doe mee! U ook? Uit dien hoofde schrijf ik nu ook over de ventilatie. Verder kondigde de regering op 1 oktober aan (toen dit artikel net af was), fors te gaan investeren in de luchtbehandeling van scholen, n.a.v. de slechte uitkomsten van de luchtkwaliteit aldaar. Goed nieuws dus. 

Kijk op je werk naar de ventilatie:
Aandacht voor de ventilatie dus en goede ventilatie zorgt simpelweg voor minder viezigheid in de lucht. Bij een goed ventilatiesysteem, die goed gebruikt wordt, zijn er minder rondzwevende virusdeeltjes, waardoor de kans op besmetting afneemt. Het is daarentegen als werknemer, maar ook als directeur lastig te zien hoe en hoe goed er geventileerd wordt. Luchtkanalen zitten vaak weggewerkt boven het systeemplafond of in de wanden. En je kan natuurlijk ook niet zien of de filters op tijd worden  vervangen en of de kleppen allemaal juist zijn ingesteld of dat er misschien stiekem getracht wordt te besparen op het vervangen van filters en of het verwarmen van verse koele buitenlucht door "het systeem te knijpen".

Fris en fruitig?
Als het raam openstaat en je voelt een fris windje, dan kan je er van uit gaan dat de lucht als het ware fris en fruitig is. Maar als je roosters in de muren en of plafond hebt en je voelt een bonne brise (lekker briesje) wil dat niet zeggen dat de lucht fris of vers is ook al voelt hij koel aan. Koele lucht is namelijk niet altijd vers. Dat kan lucht van buiten zijn, maar dat hoeft niet zo te zijn al zou het wel eigenlijk zo moeten zijn. Zeg het maar. In menig sportschool wordt de lucht vaak rondgepompt, zonder dat er sprake is van luchtverversing: het voelt lekker koel, maar aan de luchtverontreiniging verandert er helemaal niets. Dit doet men ook in winkels, want koele lucht bevalt de winkelende klant in de zomer, zodat die langer blijft hangen en meer koopt.

Verse lucht van buiten:
Verse lucht komt van buiten, het bevat veel zuurstof en weinig CO2. Koele lucht kan van buiten komen, maar kan ook lucht zijn die wordt afgekoeld en opnieuw de ruimte wordt ingeblazen. Het gaat er dus om of de lucht ververst wordt, of er voldoende verdunning is van gebruikte lucht met verse lucht. In de periodes van het jaar dat er griepjes heersen (en nu al helemaal met Covid-19) is het dus slim daar niet op te besparen. Je kan koele lucht waarnemen aan je lijf (huid) echter de versheid van de lucht is lastiger te beoordelen. Als blijkt dat je de lucht vies vindt dan is het al over de top. Ga er dan maar van uit dat de lucht vies is (bacteriën en virussen) en de luchtkwaliteit slecht (samenstelling o.a. O2/ CO2). Verse lucht moet je dus meten om het zeker te weten. Je kan bijvoorbeeld de CO2 waarde in de lucht meten. Wie weet kan dat over een paar jaar met je smartphone. Indien de lucht bedompt  ruikt zit de CO2 rond 1500 ppm. Rond de 500 tot 800 is waarschijnlijk goed en het mag oplopen tot een waarde tussen de 800 à 
1200 (afhankelijk van het type gebouw) maar liever lagere waardes hanteren. Hoe meer mensen in een vertrek, hoe hoger de concentratie CO2 kan oplopen immers mensen ademen CO2 uit.

Hoeveel lucht krijg je:
Ik heb het niet over de lucht onder het dekbed. Volgens de Nieuwbouwregels zegt het Bouwbesluit voor nieuwbouw(!) 30,6 m3 per persoon maar voor bestaandebouw (Bouwbesluit Bestaande bouw) 12,4 m3 per persoon (verse lucht per uur) maar tegenwoordig wordt dat als te mager gezien. Dan zit je met een te hoog CO2 gehalte en hap je ook elkaars oude vieze lucht in.... Om dat te verbeteren kan je kiezen voor natuurlijke of mechanische ventilatie om lucht af te voeren en/of aan te voeren. Natuurlijke aanvoer kan ook met raam- of gevelroosters, vaak wordt de lucht dan mechanisch afgevoerd om te kunnen beïnvloeden hoeveel verse lucht
er doorstroomt. Je kan dat een hybride systeem noemen. Een nadeel is dat je de binnenkomende buitenlucht dan niet filtert.  Daarbij moet je ook nog kijken naar filteren vooral als de zogenaamde groene lobby vervuilende biomassacentrales in je woon- of werkomgeving plaatst, die veel CO2, stikstof en fijnstof uitstoten. Iets wat gemeentes en overheden helaas nog steeds (oogluikend?) toestaan. Medisch gezien heel verwerpelijk. De GGD zou van zich moeten laten horen. Een raamrooster helpt daar niet tegen. Zo'n rooster helpt ook niet tegen het nu besproken onderwerp van ziekteverwekkers. In veel gebouwen zit een volledig mechanisch ventilatiesysteem. Hiermee kun je onafhankelijk van de buitenomstandigheden een gegarandeerde hoeveelheid verse lucht aanvoeren en je kunt de lucht filteren. Verwarmen en koelen kan ook. En er zijn systemen die zelf CO2 meten en afhankelijk hiervan meer of minder ventileren. Dat is energiezuinig, maar als het gaat om ziekteverwekkers kan het in je nadeel werken. Als je met een grote groep in een ruimte zit dan produceer je veel CO2 en zal de ventilatie hard draaien, maar als je er met z'n tweeën zit, waarvan 1 individu ziek is, slaat de ventilatie niet aan, omdat de CO2 waarde niet oploopt. Ziekteverwekkers blijven dan hangen. In de praktijk is het grootste probleem vaak dat het systeem op een verkeerde manier gebruikt wordt of ter plekke van een individuele werkplek ontregeld is door bijvoorbeeld een sleuf af te plakken i.v.m. tochtklachten. Ook vinden er in de loop van de tijd wijzigingen plaats in gebruik of is er verbouwd zonder de ventilatie er op aan te passen. Bijvoorbeeld een groter kantoor wordt vergaderruimte.

Uitleg over systemen:
Een recirculatiesysteem kan koelen, verwarmen, bevochtigen of filteren en brengt behandelde lucht weer terug de ruimte in en is dus iets anders dan een ventilatiesysteem. Het voegt geen verse lucht toe. Je hebt recirculatie in één ruimte, dat is bijvoorbeeld een mobiele airco of een airco-unit aan de muur, of je tafelventilator. En je hebt centrale recirculatie, waarbij je in meerdere ruimtes lucht wegzuigt, er in een kast op het dak iets mee doet en dezelfde lucht weer terug de ruimtes in brengt, soms bijgemengd met verse lucht waar soms in de winter op bezuinigd wordt. Of, zoals ik al een keer eerder schreef, als de afvoer van de parkeergarage naast de verse luchtinlaat van kantoor zit, zodat de lucht van de dikke oude diesel van de directeur dan met verve binnenkomt zakken van het plafond... Dit geldt niet voor de niet Euro6 diesels want die produceren schonere lucht dan ze in de stad of parkeergarage innemen. Centrale recirculatie zonder goede ventilatie wordt in nieuwe gebouwen gelukkig al 25 jaar niet meer toegepast. Sedert eind vorige eeuw kwam er meer aandacht voor een goed binnenmilieu en ontstond de kreet "sick building syndrome". Maar er zijn veel oude gebouwen waar nog steeds wordt gerecirculeerd. Het goede nieuws is dat je dat in de meeste gevallen wel uit kunt zetten. Dus werk aan de winkel voor u als manager of directeur om uw systeem eens tegen het licht (tegen de lucht) te houden.

Aanpassen en filters
Soms is de ventilatie in een gebouw eenvoudig te verbeteren met beter afstellen. Echter als er geen installatie is en geen raam open kan, gaat het om groot geld. Men zal dan serieus moeten investeren. Goedkoop een systeem aanpassen of ombouwen is meestal niet eenvoudig of onmogelijk. Een ventilatiesysteem hangt samen met koeling en verwarming. Meer buitenlucht betekent vaak grotere radiatoren en een hogere energierekening. Ook een filter toevoegen is lastig, immers dan is er meer kracht nodig om de lucht rond te pompen. Vooral indien je een HEPA-filter wilt toepassen om ziekteverwekkers weg te vangen, zoals bij je Philips stofzuiger. HEPA staat voor High Efficiency Particulate Air. Zo'n HEPA-filter kan tot 99,99 procent van de deeltjes groter dan 0,1 micrometer uit de lucht halen en dus ook ziekteverwekkers. Het filter wordt gebruikt in ziekenhuisomgevingen en andere ruimtes die bovengemiddeld schoon moeten zijn, maar ook in vliegtuigen. Immers recirculeren is bij vliegen op grote hoogte een noodzaak. Helaas zijn HEPA-filters dus niet uitwisselbaar met de ventilatiefilters in gebouwen door de grotere luchtweerstand, want dan moet de rest van het systeem ook aangepast worden zoals onder andere de ventilator (kracht).

Conclusie:
Ventilatie kost geld en besparen op ventilatie of een goed ontwerp voor nieuwbouw pakt meestal " in the end" duur uit. Het is niet erg als lucht in een ruimte gekoeld en gecirculeerd wordt met een airco, maar vergeet niet óók voldoende te ventileren om  recirculatie van ziekteverwekkende aerosolen te beperken of te voorkomen. Een CO2 meter kan een waardevol instrument zijn om de lucht te meten. Je kan als je wilt boven je systeemplafond kijken en zie je dikke buizen, dan is dat meestal een gunstig teken. Zie je een airco apparaat met dunne buizen, heb je mogelijkerwijze een recirculatie probleem zonder verse lucht. Het schijnt dat het aanleggen van een uitgebreid mechanisch ventilatiesysteem, inclusief verwarming en koeling tussen de 200 en 400 euro per vierkante meter kost. Een simpeler variant kan voor 100 euro per m2. Een gebouw moet goed geventileerd zijn, comfortabel aanvoelen en graag ook energiezuinig zijn. Zoals bekend is de kostprijs bij scholen vaak een probleem. De gebouwen zijn vaak in bezit van de gemeente. Bij verpleeghuizen wordt meestal ook erg op de kosten gelet en bij u in de zaak zal er momenteel ook wel niet veel financiële rek zijn, maar u weet nu tenminste waar u op moet letten. Dus wil je niet te veel uitgeven aan de kwaliteit van de lucht, let dan op de geur en zet een airco neer, zodat de tempratuur van de lucht goed is. Je doet jezelf, je personeel en je  klanten dan mogelijk wel te kort maar in een grote showroom zal dat misschien meevallen. Het zou mooi zijn als er op termijn goedkope apparaatjes op de markt komen met signalering van de luchtkwaliteit. Nog beter als die alarm slaan als de lucht afwijkt van de norm, bijvoorbeeld bij een CO2 van boven de 800 ppm.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts
Bronvermelding: NRC 29-8-2020 W14