Nederlanders slapen slecht

Mogelijk heeft u ondertussen genoeg van het onderwerp slapen, maar in de media blijft het een actueel onderwerp. Op RTL-Z (KPN kanaal 11) is er geregeld een programma over te zien en op de teletekst van 16 maart jl. was te lezen dat 1 op de 5 Nederlanders een slechte nachtrust heeft. Hierbij is doorslapen of te vroeg wakker worden het probleem volgens het CBS. Bij 10% van de mensen zijn de problemen ernstig. De helft van de mensen die niet goed slapen worden belemmerd in hun dagelijks functioneren. Ze kunnen zich bijv. slecht concentreren, zijn vergeetachtig en humeurig. Het blijkt dat laagopgeleiden vaker slaapproblemen hebben, net als ouderen en vrouwen. Het is u vast wel eens eerder ter ore gekomen dat laag opgeleide mensen minder gezond zijn, meer roken en minder lang van hun pensioen genieten. Helaas past slechter slapen daar ook bij.

Werk en slaap
Een slechte nachtrust is slecht voor de werkzaamheden overdag maar omgekeerd is er natuurlijk ook een invloed. Ook het CBS toonde met cijfers uit 2011 aan dat mensen die meer werken minder slapen en mensen die minder dan 12 uur per week werken slapen meer dan 9 uur per nacht. Mensen die meer dan 35 uur werken komen op 8 uur per nacht. Hierbij is het continue alert zijn middels smartphone en of andere beeldschermen een probleem. Mail, appjes en telefoontjes maken ons onrustig waardoor we moeilijker in slaap vallen. 

Naast privéomstandigheden zijn de volgende werkomstandigheden vaak stressoren die een ongunstige invloed hebben op de slaap(kwaliteit):
1. Taakonduidelijkheid
2. Onbalans tussen werk en privé
3. Reorganisatie

Aan de andere kant zijn er ook gunstige zaken in het werk die bijdragen aan een gezonde slaap:
1. Leuk of interessant werk
2. Autonomie in je werk
3. Invloed hebben op beslissingen en inhoud van het werk

De volgende energiebronnen hebben geen invloed op de slaap maar zijn wel prettig voor de werknemer:
1. Variatie in het werk
2. Goede communicatie en sociale steun

Avond- en nachtwerk
Het werken in ploegendiensten heeft ook een effect op het slaap en waakritme en dwingt je als het ware steeds je biologische klok te verzetten. In Nederland werken er meer dan een miljoen mensen soms of geregeld tussen 0 en 06 uur ( in 2014 was dat 17% van de beroepsbevolking, 22% van de mannen en 12% van de vrouwen). In de transportsector en de zorg (huisartsen, ziekenhuizen) komt dit veel voor. Meer dan de helft van werkend Nederland werkt wel eens tussen 19 en 24 uur 's avonds denk hierbij maar aan de horeca. De 24-uurs economie zal dit nog verder doen toenemen verwacht ik. De bestellingen op internet nemen toe en de concurrentie lijkt zich te willen onderscheiden op service waarbij de korte levertijd aan huis naast prijsstelling het verschil maakt. Of dit ook steeds meer gaat doorsijpelen in de automobielsector moeten we afwachten maar het is niet uitgesloten.

Er zijn ook al artsen die avondspreekuren invoeren........En laten we de ANWB niet vergeten die met haar Callcentrum in Assen en Den Haag en met de landelijke auto-doktersdienst van de Wegenwacht mensen dag en nacht bij staat in geval van pech. Je ziet t.h.v. Assen op de A28 het licht bij de ANWB-Call altijd branden.... Daar wordt dus de hele nacht gewerkt, net als in de ziekenhuizen. Voor alleenstaanden schijnt het makkelijker te zijn om met wisselende diensten om te gaan. In een gezin moet je naast het aanpassen aan je werk ook nog rekening houden met je huisgenoten en dat maakt het lastiger.

Mogelijke effecten op langere termijn
Op middellange termijn kan nachtwerk leiden tot ShiftWorkSleepDisorder. Door slaap- en waakstoornissen (verstoord 24-uursritme ) kan je last krijgen van de volgende gezondheidseffecten:
*vruchtbaarheidsproblemen
*chronische vermoeidheid
*sociale problemen
*psychische klachten
*verminderde weerstand
*maagdarmstoornissen
*chronische slaapstoornissen

Ook mensen die door de tijdzones reizen kunnen er last van krijgen door het ontregelen van hun biologische klok. 

Geforceerd wakker blijven 
Het bewust ontregelen van de biologische klok gebeurt ook. Bijvoorbeeld in het leger maakt men gebruik van medicatie zoals Amfetamine in de 2e wereldoorlog aan Amerikaanse zijde en Crystal Meth aan Duitse en Japanse zijde. Dat laatste middel bleek later zeer ernstig verslavend te zijn. Ook Ritalin-achtige medicijnen zoals gebruikt bij ADHD werden al tientallen jaren geleden in het (Amerikaanse) leger gebruikt. Soms de "uppers " in de ene borstzak en de "downers" in de andere. Modafinil staat de laatste jaren in de belangstelling van de diverse defensieapparaten wereldwijd met als doel om soldaten langer wakker te kunnen houden en de tegenpartij uit te putten. Bij (oud) militairen komt de laatste jaren vaker een PTSS (posttraumatische stressstoornis) voor en men veronderstelt dat er een relatie is met slecht slapen in de actieve diensttijd. Dit doet de kwetsbaarheid voor trauma's mogelijk toenemen. 

Praten over slaapproblemen
In de meeste organisaties wordt door de leiding niet gesproken over stress en niet over slecht slapen. Een kleine minderheid doet dit echter en het is erg aan te raden om vanuit de leiding en ook HR juist wel stil te staan bij (het signaleren van) stressklachten, slaapklachten, leefstijlproblemen en de (ervaren) stijl van leidinggeven in de eigen organisatie. Mocht u hier vragen over hebben kunt u de bedrijfsarts hierover advies vragen, ad hoc of in een sociaal medisch teamoverleg (SMT). Ook kan hij de signalen die u ziet helpen te wegen en advies geven hoe u dit bespreekbaar kan maken. Komt u er niet uit kunt u de medewerker een "open spreekuur" bij de bedrijfsarts adviseren.

Effect van slaap op de organisatie en de BV Nederland
Slaapproblemen kosten de economie mogelijk enkele miljarden. Men spreekt over presenteïsme (enkel fysiek aanwezig zijn) met een productiviteitsverlies van elf dagen per medewerker per jaar. Dat laatste is voor u natuurlijk meer van belang en ook makkelijker schaalbaar te maken voor uw eigen bedrijf. Denk echter ook aan risico´s van ongevallen zoals in het verkeer ( 10 tot 25% van de verkeersongevallen houden verband met slaap) of in het werk (bijvoorbeeld de kernramp in Tsjernobyl). Een preventief open spreekuur bij de bedrijfsarts of het houden van een SMT kan dus een lucratieve investering zijn indien je het bedrijfsmatig bekijkt (een dag verzuim kost all-in rond de € 300 of meer). Echter belangrijker is dat het ook mensenlevens kan redden.

Slapen en verzuim
Het blijkt dat de slechte slapers meer dan 2 maal zoveel verzuim hebben als de goede slapers (5,3% vs 2,4%). De slechte slapers zijn ook vaker en langer ziek. Hebben meer angst, zijn verbaal minder sterk, maken meer fouten, denken trager, zijn minder creatief, hebben een slechter korte termijn geheugen en zijn prikkelbaarder. En daar wordt niemand blij van....

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts
Bronvermelding:
NOS Teletekst, Megatrends Slaap (ArboNed).

Signalen van slecht slapen en slaapapneu

Wat doen we ermee als het ons zelf duidelijk wordt dat we slecht of te kort slapen? Het is u vast ook wel eens een tijdje overkomen en terugkijkend weet u vast wel dat u er eerst niets mee gedaan heeft omdat het dan duidelijk wordt dat u uw gedrag moet veranderen. Eerder de TV uitzetten of andere (slechte of goede) gewoontes aanpakken...... En dan komt het dichtbij.

Tijdverlies
Slaapproblemen worden vaak snel terzijde geschoven door de persoon zelf en door de directe of werkomgeving. Het blijkt dat veel mensen 3 jaar rondlopen met klachten van slecht slapen voordat ze hulp gaan zoeken. Indien ze wel hulp zoeken leggen ze het onderwerp vaak omfloerst op tafel en niet direct of duidelijk. De arts of hulpverlener zal dus te werk moeten gaan als een goede Sherlock Holmes om het juiste probleem te achterhalen en het niet (te) makkelijk op een ander probleem te gooien. Ook kan er sprake zijn van een burn-out met als nevendiagnose een slaapapneu. Eerder signaleren en of in actie komen levert veel winst op in gezondheid en functioneren. Maar als je het niet ziet of niet wil zien kan je jezelf natuurlijk makkelijk voor de gek houden.

Signalen, rode vlaggen
Om u te helpen zelf of bij u in de omgeving slaaptekort of slecht slapen te signaleren heb ik hier een aantal aandachtspunten waarop u kunt letten:
• Moeilijk ontwaken, geluid (wekker) en licht nodig!
• Prikkelbaar zijn in de ochtend.
• Het duurt lang voor je "erbij" bent, echt wakker bent.
• Je hebt oppeppers nodig zoals koffie (roken noem ik bewust niet...).
• Prikkelbaar en humeurig zijn.
• Vermoeid zijn en of er over klagen.
• Er moe uit zien.
• Vaker advies en of steun vragen.
• Afhankelijker zijn.
• Trager bewegen.
• Knikkebollen.
• Fouten of foutjes maken.
• Minder goed zijn in de (fijne) motoriek.
• Lagere output, lager tempo op het werk en of thuis.

Indeling slaapstoornissen
Er zijn veel soorten slaapstoornissen maar je kan die grofweg onderverdelen in 4 hoofdgroepen:
1: insomnie ( slecht in- of doorslapen, minimaal 3 maal per week, ).
2: hypersomnie ( te veel slapen, t.g.v. psychisch probleem en of een lichamelijke ziekte).
3: parasomnie ( ongewenste dingen doen tijdens slapen zoals praten, lopen, tandenknarsen, plassen en snurken etc.). Veel kinderen hebben er wel eens last van gehad maar groeien er overheen. Slaapapneu valt ook onder parasomnie.
4: circadiane slaapritmestoornissen ( stoornis in je dagelijkse slaapritme, met diverse onderverdelingen).

Slaapapneu
Slaapapneu licht ik als actueel onderwerp in de media er uit. Het valt onder de groep parasomnie. De laatste jaren heeft het onderwerp meer aandacht. In de slaapkamer kan snurken voor veel overlast zorgen bij de partner en of bij kamperen voor de gezinsleden in tent of caravan.... Op vakantie komt het mogelijk vaker voor immers het neemt toe bij alcohol gebruik. Bij slapen kan door de zwaartekracht en het ontspannen van je spieren de ademweg (deels) dichtvallen De lucht en de weefsels gaan trillen en snurken is het gevolg maar ook kan de ventilatie ernstig in het geding komen. Dit kan tot een ademstilstand (apneu) leiden en dan hap je vervolgens weer naar lucht. Slechts 1 op de 10 snurkers heeft dat. Indien je een erge mate van apneu hebt wordt je er ook wakker van.

Risico van slaapapneu
Van slaapapneu kan je niet alleen slecht functioneren maar ook kan je er een ernstige aandoening van krijgen zoals:
• Hoge bloeddruk,
• Hartinfarct,
• Beroerte,
• Overgewicht,
• Suikerziekte,
• Kanker.

Leefstijl
Slaapapneu komt vaker voor bij oudere mensen en mensen met overgewicht. Het neemt toe bij het gebruik van alcohol, roken, spierverslappers. De ademweg valt met name snel samen bij slapen in rugligging. Je kan daar iets tegen doen door in je pyjama aan de rugzijde iets ongemakkelijks in te naaien zoals een tennisbal. Dan wordt je wakker bij rugligging of je draait weer terug naar zijligging of buikligging. Een goedkope praktische tip! Slaapapneu kan ook consequenties hebben voor je rijvaardigheid (veiligheid) en soms wordt door de arts het advies gegeven om niet meer te rijden. Het is dus erg van belang voor de veiligheid om het uit te zoeken indien je er last van hebt.

Symptomen bij slaapapneu
• Onderbroken ademhaling tijdens het slapen ( de partner hoort dat).
• Vermoeid en prikkelbaar.
• Ochtendhoofdpijn.
• Geheugen klachten.
• Dreigen in slaap vallen achter het stuur.

Multidisciplinair onderzoek in het ziekenhuis
Mochten de bovengenoemde kenmerken je bekend voorkomen, kan je er met je huisarts of bedrijfsarts over praten. Ook kan je zelf praktisch te werk gaan en bijvoorbeeld besluiten minder alcohol te nuttigen en te gaan afvallen. Indien er meer onderzoek nodig is kan je verwezen worden naar de KNO-arts, die in de meeste ziekenhuizen vaak multidisciplinair (over meerdere vakgebieden) werkt om deze problematiek te inventariseren.
Zo ook in het Wilhelmina Ziekenhuis te Assen. Hier wordt de patiënt – na de intake bij de KNO – besproken, met onder andere de kaakchirurgen, longartsen en neurologen. Er wordt een slaapregistratie uitgevoerd om onder andere de zuurstofspiegel in het bloed te meten en ook het aantal ademstops gedurende de slaap wordt hierbij vastgelegd.

Over het algemeen wordt er bij de afdeling Radiologie aanvullend onderzoek aangevraagd voor het maken van afbeeldingen van de bovenste luchtwegen. Ook de mondkeelholte wordt bij het onderzoek betrokken en soms wordt er onder narcose een scopie van de mondkeelholte uitgevoerd. Hierbij kan gekeken worden hoe de ademweg op welk nivo samenvalt. Bij een combinatie van bovengenoemde klachten en een minimum aantal gemeten ademstops tijdens de slaap, is sprake van OSAS: Obstructief Slaap Apneu Syndroom.

Behandeling
Afhankelijk van de ernst van de OSAS wordt een behandeling voorgesteld. Bij lichte tot milde OSAS is over het algemeen een zogenaamde slaapbeugel (MRA = mandibulair repositie apparaat) de aangewezen behandeling. Bij ernstige OSAS wordt vaker gekozen voor het aanmeten van een drukmasker (CPAP). Met de MRA kan de onderkaak naar voren verplaatst worden waardoor de achterliggende weefsels opgespannen worden. Zo wordt voorkomen dat de weke delen meetrillen met de voorbij komende luchtstroom en tegelijkertijd wordt voorkomen dat de tongbasis in de keel zakt en zo een afsluiting van de ademweg veroorzaakt.

Na een periode van instellen wordt over het algemeen een betere slaapkwaliteit bereikt, waardoor je gemakkelijker en fitter wakker wordt. Soms wordt een ingrijpende operatie aan de mondkeelholte aangeraden waarbij men over gaat tot het reven van weefsels (opspannen). Ook kan in een individuele situatie een kaakstand corrigerende operatie uitkomst bieden. Vanwege de impact van een operatie wordt meestal eerst met een MRA of CPAP getest.

Ook zijn er de laatste tijd meer gespecialiseerde technieken voorhanden waarvan er laatst een mooi voorbeeld op tv te zien was. Hierbij werd een soort pacemaker ingebracht die de spieren zo nodig kan laten aanspannen. Natuurlijk komen ook veel mensen met klachten van de bovenste luchtwegen bij de KNO arts bijvoorbeeld i.v.m. scheefstand van het neustussenschot en of neuspoliepen en of andere anatomische afwijkingen waardoor ze minder makkelijk door de neus kunnen ademen.

Het veel met open mond slapen geeft ook veel ongemak en is bij het wakker worden ook niet echt feestelijk. Denk aan o.a. een forse ochtendodeur.....DE KNO arts kan in dergelijke gevallen overwegen een operatie te adviseren.

Advies vragen
Al met al kan je in geval van klachten het beste advies vragen. In geval er een relatie is met je werk en of je daar vragen over hebt, kan je naar je bedrijfsarts gaan of je bezoekt de huisarts. Er is niets op tegen om alvast aan de gang te gaan met de genoemde praktische tips (o.a. afvallen en minder alcoholgebruik) en dan pas aanvullend advies te vragen.
Dan sta je zelf aan het roer of in geval je dit leest, zit je zelf aan het stuur. Je overgeven aan het openbaar vervoer kan altijd nog, maar zal in het geval van forse slaapapneu zelfs een noodzaak kunnen zijn.....

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts

Bronvermelding: Megatrends slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties.

Waarom slapen we slecht?
Vroeger hadden we geen douche en last jeuk van beestjes of andere bedgenoten. Tegenwoordig hebben we meer last van onze smartphone, appjes, de moderne economie etc. New York is the City that never sleeps, maar in feite kan dat ook voor u gelden met alle communicatie mogelijkheden en internet. Willen we dat? Even op de laptop banden uitzoeken bij de Kwikfit of een vakantie bestemming zoeken kan tegenwoordig allemaal in de avond maar die bezigheden beïnvloeden onze alertheid en nadien is het moeilijker om in slaap te vallen.

De 24 uurs economie en internet hebben via de smartphone, TV en andere apparaten veel invloed op de veilige omgeving die een slaapkamer hoort te zijn. Mogelijk neemt ongeveer driekwart van de mensen hun telefoon mee naar de slaapkamer en sommigen nemen de telefoon zelfs mee in bed......Jongeren doen dit meer dan ouderen. Hierdoor is de kans dat je binnen de normale range van 10 tot 15 minuten in slaap valt veel kleiner. Je hebt bij meer dan 4 uur per dag beeldscherm blootstelling de helft meer kans op inslapen na 1 uur. Ook neemt de kans dat je minder dan 5 uur per nacht slaapt fors toe (3,5 keer meer kans). Dit komt door de cognitieve stimulering van je hersenen maar ook door de negatieve werking van het blauwe licht van je (beeld)scherm op de melatonine aanmaak. Kortom het motto is dat je de smartphone en TV beter uit je slaapkamer kan weren, onder andere om beter te slapen.

Licht
Licht heeft via de oogzenuwen effect op het slaap- en waakritme doordat het een signaal geeft aan de pijnappelklier die dan minder melatonine aanmaakt. Dat stofje laat het lichaam weten dat het mag toegeven aan vermoeidheid. Omgekeerd geeft de opkomende zon het signaal aan je hersenen om te ontwaken. De zon kan je ook nabootsen met een speciale lamp uit Eindhoven. Deze gaat in de ochtend steeds feller branden. Lichttherapie wordt ook gebruikt bij een verstoord bioritme en slaapstoornissen. Zelf heb ik een keer succes gehad bij het bestrijden van een jetlag door na aankomst in het Hotel ruim een half uur te kijken naar de 100 watt lamp aan het plafond. Immers, een jetlag heeft ook te maken met een verstoord bioritme. Nu zal een speciale lamp die de ochtendzon nadoet mogelijk meer effect hebben dan een gewone lamp maar licht is en blijft van invloed op de hersenen zodat een helverlichte badkamer vlak voor het slapen gaan mogelijk ook een averechts effect heeft op het inslapen. Gezond (in)slapen begint met het op tijd dimmen van het licht in huis.

Maatschappelijke veranderingen
Op RTL- Z en in de media is de laatste tijd veel aandacht voor slapen en voor psychische klachten. Onder andere in het NRC werd veel geschreven over burn-out. Nu is er de laatste 20 jaren veel ophef over het toegenomen ziekte verzuim t.g.v. psychische klachten onder de beroepsbevolking maar raar is dat niet. Vroeger was er meer fysiek werk met dientengevolge bijvoorbeeld meer gewrichtsklachten. Doordat mensen meer met hun hoofd werken, met computers en andere hulpmiddelen is het logisch dat er op dat vlak meer stress ervaren wordt. De toegenomen uitval door psychische klachten kan daar deels mee verklaard worden. Stress gaat gepaard met meer alertheid en kan verdeeld worden in positieve stress en negatieve stress. In positieve zin kan het leiden tot een betere concentratie. Dit neemt na bijvoorbeeld een examen weer af. Duurt stress langer dan vergt het herstel ook meer tijd. Ook bij een heftiger stressreactie zal er meer tijd nodig zijn om tot herstel te komen. Dergelijke stress is ongezond. Stress ligt overal op de loer, denk aan zorgen over bijvoorbeeld kinderen of ouders, je baan, reorganisaties, financiële zorgen, de digitalisering etc.

Fysiek
De fysieke reactie op stress en de invloed daarvan op het slapen is ook erg van belang. Stress geeft vaak een hogere adrenaline spiegel in het bloed waardoor de bloeddruk en je pols omhoog gaan. Ook neemt de spierspanning en de ademhaling toe. Tevens stijgt de Cortisolspiegel waardoor een mens meer energiek het probleem te lijf kan gaan echter dit alles heeft een negatieve invloed op de mogelijkheid te slapen. Je valt daardoor minder makkelijk in slaap immers bij slapen gaat de bloeddruk, ademhaling, pols en spierspanning omlaag. Je kan daardoor in een vicieuze cirkel terecht komen waarbij stress leidt tot slaaptekort en het daardoor ontstane slaaptekort werkt weer een toename van stress in de hand. Slapen doet goed en niet slapen maakt mens en dier ongezond tot doodziek. Ook is met de bovenstaande uitleg duidelijk dat je hart bij niet slapen zwaarder belast wordt ( hogere pols en bloeddruk), ook gaan mensen die slecht slapen meer en slechter eten waardoor de kans op overgewicht en suikerziekte toeneemt. 

Emotie en functioneren
Na een te korte of slechte nacht kan een mens wel werken maar het lontje kan er korter van worden. Ook neemt de kwetsbaarheid voor pijn toe en kan iemand angstiger reageren. Conflicten op de werkvloer kunnen dan makkelijker ontstaan. Communicatie en begrip zijn dus ook hier van belang. Slecht slapen kan dus zorgen voor slechter presteren, meer fouten maken, o.a. door een afgenomen concentratie en een slechter geheugen. Creatief een probleem onder de motorkap opsporen en oplossen gaat na een slechte nacht waarschijnlijk moeizamer. Ook kan men impulsiever reageren indien het tegenzit. De sleutels zullen eerder door de lucht vliegen. Door een lager reactievermogen is er meer risico op ongelukken.

Ziekte
Uit genetisch onderzoek blijkt dat dezelfde genen betrokken zijn bij schizofrenie en slaapproblemen. Negentig procent van de mensen met een depressie heeft een slaapprobleem. Omgekeerd blijkt iemand met een slaap probleem vaak baat te hebben bij psychologische behandeling omdat er bewuste of onbewuste psychische klachten aan ten grondslag liggen. Angst en stress worden ook gevoed vanuit slaaptekort. Gezien de toegenomen slaapproblematiek in de maatschappij en het effect op de gezondheid is het mijn verwachting dat onderzoek naar slapen en het zoeken van handreikingen op dat gebied de komende 10 jaar een nog grotere vlucht gaat nemen. Het aantal mensen dat bij de KNO/arts, kaakchirurg en of longarts in onderzoek komt in verband met OSAS ( obstructief slaapapneu syndroom) neemt ook toe. Slaapregistratie is met de moderne technieken steeds beter mogelijk waarbij het onderzoek ook thuis afgenomen kan worden. Een nachtelijk verblijf in het ziekenhuis is niet meer noodzakelijk. Indien er OSAS bestaat zal de arts advies geven over de ernst en de behandel mogelijkheden. Ook bij bedrijfsartsen kunt u een afspraak maken om te praten over uw vragen op het gebied van (slecht) slapen.

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts (0592-754351)
HumanCapitalCare

Bronvermelding: Megatrends slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties. www.arboned.nl 

Eten, drinken en slapen zijn de primaire levensbehoeften van mens en dier. Voor sommige lezers kunnen daar nog wat andere behoeften bij geschreven worden. Voor de lezers van dit blad mogelijk de mobiliteit per "edel Carros" zoals de Duitsers zeggen. Zonder te voldoen aan de primaire levensbehoeften kunnen we niet functioneren. Slaapdruk is net als eetlust en dorst een hulpmiddel en neemt toe nadat we langer wakker zijn. Net als de brandstoftank (of accu) bij hard rijden eerder leeg raakt, neemt de slaapdruk toe bij drukke of zware bezigheden. Ook is er invloed van onder andere voeding, vochtintake, alcohol, medicatie en stress. Bij een maximale slaapdruk vallen de oogleden dicht .............wat in de auto natuurlijk een probleem is.

Slaapschuld:
Bij een lange rit op vakantie of een zakelijk reisdoel wordt er soms over de grens gegaan waarbij de slaapschuld toeneemt. De slaapdruk in het lichaam wordt geregeld door Adenosine. Dit ontstaat in de hersenen bij de verbranding van glucose en zorgt voor een vermoeid gevoel. Met een kop koffie als rem op de Adenosine kunnen we de slaapdruk tijdelijk de baas maar uiteindelijk moeten we de stof afbreken door te gaan slapen. De volgende dag begint alles weer opnieuw.

Je schuld aflossen of niet?
Net als met ondervoeding kan je met 1 keer goed en lang slapen de slaapschuld niet aflossen. Je zal over een langere periode de schuld moeten gaan aflossen. Het gevaar is dat mensen wennen aan weinig slapen en een slaapschuld jarenlang blijft bestaan waarbij je lichaam uiteindelijk in een soort bankroetfase komt en het lijf en brein een hoge rente vraagt voor het aflossen..........Een diepe gezondheidscrisis ligt dan op de loer! Herstel kan jaren duren (Griekenlandscenario).

Hoeveel slaap hebben we nodig?
We hebben dus slaap nodig maar hoeveel? Je kan dat goed uitzoeken tijdens een vakantie. Indien je gaat slapen als je moe wordt en je zonder wekker uit je zelf wakker wordt heb je aan het eind van je vakantie de individuele slaaptijd ongeveer te pakken. Deze kan verschillen per geslacht en leeftijd maar is 8 uur voor de gemiddelde volwassene tussen de 25 en 55 jaar. Kinderen en jongeren hebben meer nodig en vrouwen slapen meestal een uurtje langer dan mannen. Verder is natuurlijk de kwaliteit van de slaap erg van belang. Ononderbroken, vooral in het begin van de nacht, zodat je alle 5 slaapfasen goed kan benutten (zie vorige column).

Voordelen van goed slapen:
• Een betere concentratie
• Betere aandacht
• Betere prestaties
• Besluitvaardig
• Creatief
• Prettiger in de omgang
• Minder stress
• Minder boosheid
• Minder impulsief
• Betere en stabielere stemming
• Minder drang tot drank- en drugsgebruik
• Veerkracht
• Betere weerstand
Deze zaken zijn van groot belang in de mobiliteitsbranche die al jaren onderhevig is aan grote veranderingen (conjunctuur, internet, margedruk, private lease) en innovatie steeds meer een must is. Na een goede nachtrust samen met je collega´s eens met distantie naar je bedrijfsmodel kijken kan voor de lange termijn veel opleveren.

Achteruitkijkspiegel:
Kijk je in de spiegel dan kan je bij gevorderde leeftijd zien dat slecht slapen wallen geeft, hangende oogleden, rimpels en zakkende mondhoeken. Je huid wordt onder andere door verhoogde cortisolspiegels sneller oud. Melatonine heeft juist een positief effect op de huid en het collageen (geeft stevigheid aan de huid). Slapen is niet alleen nodig voor goede prestaties maar heeft dus ook invloed op je uiterlijk. Iets wat in de showroom goed van pas komt.

Het nut van dromen:
Gemiddeld heeft een mens per nacht 5 tot 7 dromen. Ze duren 5 tot 45 minuten. In een leven ongeveer 150 duizend. Je kan volgens sommigen dromen zien als een soort film van je gedachten, echter ze zijn niet lineair en logisch. Dromen gebeurt associatief en willekeurig en kan de weg van een verzinsel volgen. Het grootste deel gaat echter over alledaagse gebeurtenissen. Ongeveer 80% van de dromen gaat gepaard met negatieve emoties, zoals angst en woede. Hoe meer stress je hebt overdag, hoe negatiever de emoties in de nacht zijn. Vanuit de psychologie denkt men dat dromen helpen om gebeurtenissen te verwerken, maar zeker is dat niet. Ze vertellen dus iets over onze dagelijkse zorgen. In de REM-fase (fase 5) vindt psychisch herstel plaats met behulp van dromen, waarbij het fysieke herstel plaats vond in de diepe slaapfase (fase 4). Mensen met een depressie dromen vaak en lang, waardoor de REM-fase langer is ten koste van de diepe slaapfase. Daardoor worden ze uitgeput wakker. Anti depressieve medicatie zorgt dat ze minder lang dromen.

Leeftijd en slaap:
Baby´s slapen lang, peuters slapen 12 tot 14 uur, kleuters 11 tot 13 uur en kinderen op de lagere schoolleeftijd 10 tot elf uur per etmaal. Pubers hebben nog steeds 9 uur nodig, maar verschuiven de slaaptijd het liefst onder invloed van de hormonale veranderingen (ze slapen het liefst van 23 tot 08 uur). De ouderen slapen meestal 6 tot 7 uur en senioren hebben meer slaapproblemen (inslapen, kwaliteit van slapen). In het leven neemt de hoeveelheid REM-slaap ook af van 8 uur bij baby's tot 1,5 a 2 uur bij volwassenen tot minder dan 1 uur bij 65 plussers. Wist u dat baby´s er in hun eerste jaar voor zorgen dat ouders vier tot zevenhonderd uren minder slapen?

Vrouwen vs. mannen:
Vrouwen hebben een uur per nacht meer nodig. Bij gebrek aan slaap zijn ze sneller humeurig en raken ze eerder depressief. Mogelijk geldt dit ook voor mannen die overdag hun brein even actief gebruiken............. Verder zijn er natuurlijk wezenlijke verschillen tussen mannen en vrouwen, onder andere door invloed van hormonen en de verschillende levensfasen.

Wat heeft invloed op het slapen:
Slecht slapen geeft heeft volgens de meeste artsen en psychologen te maken met een probleem tussen de oren. Slaapklachten gaan vaak gepaard met angst en somberheid. Echter in juni 2017 werd in de English Journal of Medicine beschreven dat er 7 genen zijn ontdekt die te maken hebben met slecht slapen zodat we toch iets genuanceerder moeten gaan kijken en oordelen....... Welke invloed dit zal hebben op de gangbare behandelmethodes is nog niet te overzien. Verder is duidelijk dat licht de meest invloedrijke omgevingsfactor is. Verder hebben eten, drinken en sporten ook veel invloed op de slaap, vooral als je het te laat in de avond doet. Wat wel positief kan bijdragen is een dadel, banaan, yoghurt of een beker melk. Ze bevatten triptofaan en dat geeft een prettig slaperig gevoel. Ook volkoren producten zouden helpen indien je in de avond toch iets wil eten. Negatief werkt het nuttigen van cafeïne, alcohol, tabak en drugs. Naast het effect op maag, darmen en nieren onderdrukt cafeïne de aanmaak van adenosine. Volgens deskundigen moet je het na 16 uur niet meer gebruiken. Persoonlijk denk ik dat je goed bij jezelf moet opletten wat wel en niet werkt. Bejaarden worden soms wakker van een bloeddrukdaling in de nacht en een kopje koffie in de avond kan dat soms helpen te voorkomen. Van alcohol slaap je mogelijk makkelijker in, maar mensen slapen er minder lang van, de REM-slaap is korter, ze moeten vaker naar het toilet en de kans op slaapapneu neemt toe. Ik wens u allen een prettige zomer en goede nachtrust toe.
Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts (053-7504345)
HumanCapitalCare

Bronvermelding: Megatrends slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties. www.arboned.nl 

In ons moderne leven zijn de momenten van rust steeds zeldzamer. De smartphone zit vaak continue in de hand van de kinderen en bij de ouderen zie je hem ook steeds vaker. We doen vaker aan multi-tasken echter dat is iets wat we van nature niet goed kunnen. Daardoor hebben we steeds meer drukte in ons hectische leven, zowel thuis als op het werk en voor je het weet ben je in de avond en in het weekend ook nog aan het werk met de smartphone en laptop. Zoals bekend mogen we in de auto niet met de telefoon bezig zijn. Niet voor niets......

Om deze drukke gevulde dagen met informatie-consumptie te verwerken is slaap - en vooral de REM slaap - alleen maar belangrijker geworden. In de REM-slaap verwerk je de informatie die je overdag tot je hebt gekregen en dat is tegenwoordig erg veel. We krijgen nu in 3 maanden evenveel informatie als onze grootouders in een heel leven. Ook al werken we minder uren dan toen, we hebben meer te verwerken met ons hoofd. En door de uitvinding van de verlichting zijn onze dagen net zo lang als we zelf willen. Ruim 100 jaar geleden sliep men 10 uur per nacht, nu is dat al minder dan 8 uur en 1/3 van de mensen slaapt minder dan 6 uur per nacht.
Slapen is dus nog belangrijker dan vroeger om gezond en fit te blijven. Ook heeft het invloed op je productiviteit in het werk. Het is bekend dat werknemers met slaapproblemen vaker en langer verzuimen. Men schat dat 20 tot 30 % van de bevolking slaapproblemen heeft. Slaapgebrek is de belangrijkste reden voor verlies aan productiviteit. Slaaptekort kost ons jaarlijks 3 tot 4,5 miljard.

Wat gebeurt er bij het slapen gaan?
De spieren ontspannen zich, ze worden slap, de ademhaling en de hartslag gaan omlaag, de spijsvertering neemt af en eventueel bestaande pijnklachten nemen ook af. In je slaap blijf je wel bewegen, zo'n 2 à 4 maal per uur nemen we een andere slaaphouding aan. Vroeger dacht men dat de hersenen bij het slapen ook in rust waren echter dat is juist niet het geval. De activiteit van de hersenen is wisselend door de nacht heen. Ze doen tijdens de slaap belangrijk werk waarbij verbindingen worden gelegd en sommige worden verbroken.

De slaap bestaat meestal uit vijf fasen per nacht.
Fase 1: overgang van waken naar slapen (paar minuten).
Fase 2: lichte slaap, spieren ontspannen en hartslag en lichaamstemperatuur zakken (20 minuten).
Fase 3: Opnieuw een korte overgangsfase van enkele minuten, van lichte naar diepe slaap. Hart en ademhaling gaan op nog lager pitje werken. De spieren ontspannen nog meer.
Fase 4: diepe slaap. Vaak noemt men fase 3 en 4 samen de diepe slaap (half uur). Hart en ademhaling functioneren op minimum en je hersenen doen rustig aan. Je bent dan bijna niet wakker te krijgen.
Fase 5: de hersenactiviteit en hartslag neemt toe, de ademhaling wordt oppervlakkig en onregelmatig. De bloeddruk stijgt. De ogen bewegen, ook al zijn je oogleden gesloten. Dit is de REM-slaap (REM= Rapid Eye Movement). Het lijf blijft ontspannen maar je bent aan het dromen. Deze fase duurt 18 tot 24 minuten. Vaak wordt je dan even wakker zonder dat je het merkt en ga je nadien weer een nieuwe slaapcyclus starten met fase 1. Elke slaap cyclus duurt ongeveer 1,5 uur.
In het begin van de nacht duurt de diepe slaap (fase 3 en 4 ) langer en aan het eind nemen de lichte slaap en de REM-slaap meer tijd in beslag. In de diepe slaap fase vindt lichamelijk herstel plaats. In de REM-slaap zijn de hersenen druk bezig met het verwerken van informatie, het versterken van het geheugen en wordt er aan oplossingen van complexe problemen gewerkt (bijvoorbeeld een lastig op te lossen storing bij een autoreparatie). Het gezegde "slaap er een nachtje over" heeft hier mee te maken.

Biologische klok
Levende wezens hebben een biologische klok. Daardoor kunnen we de slaap niet naar onze hand zetten en ons lijf lijkt baat te hebben bij het op gezette tijden eten, drinken, bewegen en slapen. Dit dagelijkse ritme komt voor in allerlei lichamelijke processen (temperatuur, hormoonhuishouding, bloeddruk, celdeling) en duurt ongeveer een dag. Ons slaap en waakritme is dus een biologisch gegeven wat geregeld wordt uit de biologische klok in de Supra Chiasmatische Nucleus (=SCN) welke de aanmaak van Melatonine reguleert in de nabijgelegen pijnappelklier. Licht heeft veel invloed op de SCN. Wanneer het donker is wordt Melatonine afgegeven waardoor je slaperig wordt. Bij het gebruik van tablets, telefoon, laptop en TV zal de aanmaak van Melatonine geremd worden en kan je slechter in slaap vallen. Ook zorgt bijvoorbeeld opwinding door ruzie of sport voor verstoring van de slaap immers met een hoge adrenaline spiegel wordt het lastig om te slapen. Ook een late stevige maaltijd in je buik heeft een verstorend effect.
Van nature hadden de mensen waarschijnlijk 2 slaapfasen per nacht. De eerst ging van start bij zonsondergang en rond middernacht was men vaak wakker waarbij de bezigheden per persoon erg wisselden..... Na die actieve middernacht fase ging men opnieuw slapen gedurende een uur of vier, tot de dag zich aandiende. Vanuit dagboekaantekeningen is men dit op het spoor gekomen. Deze manier van slapen is in de loop van de 17 e eeuw verdwenen mede door de komst van het licht (Parijs 1667, Amsterdam 1669). Rond 17 honderd was er al licht in meer dan 50 steden.

Ochtend- en avondmensen
De meeste mensen hebben een normaal slaapritme maar er zijn bijvoorbeeld ook echte ochtend en avondmensen. De ochtendmensen werken het lekkerst tussen 9 en 16 uur. De avond mensen zitten lekker in hun vel en energie tussen 13 en 22 uur en staan liever niet voor 9 uur op. Rond 18 uur zitten ze op hun piek van de dag qua prestaties. Moeten ze voor hun werk vroeg op dan is dat lastig maar het went wel enigszins. Naast de invloed van werktijden heeft het hebben van kinderen en je opvoeding ook invloed dus de genen zijn ons niet helemaal de baas.

Samenvattend enkele tips:
1) Belangrijke zakelijke besprekingen niet tussen 12 en 14 uur plannen (de meeste mensen zijn dan minder alert).
2) Vanaf een uur voor het slapen gaan alle beeldschermen uit doen (TV, telefoon, tablet en laptop ). Deze geven blauw licht af en dat remt de aanmaak van Melatonine, een stofje dat je slaperig maakt.
3) Vlak voor het slapen gaan geen spannende films kijken, geen boze brieven of mails schrijven. Bouw de dag op tijd af.
4) Eet op tijd, liefst voor 20 uur in de avond immers het eten moet nog verteerd worden.
5) Pas op met (veel) alcohol, het heeft een slechte invloed op de nachtrust.
6) Let op je vocht intake. Drink je vlak voor het slapen gaan veel dan is de kans groot dat je er
s 'nachts uit moet voor toiletbezoek.

Pieter van der Werff, autominnende bedrijfsarts (050-5244300).
P.S.: Sinds kort werk ik voor HumanCapitalCare (net als ArboNed onderdeel van HumanTotalCare). HumanCapitalCare is een vooruitstrevende dienstverlener voor arbeid, vitaliteit en gezondheid, en werkt voor werkgevers die kiezen voor een integrale aanpak van gezondheidsmanagement.

Bronvermelding: Megatrends Slaap, over de effecten van nachtrust op onze werkprestaties. www.arboned.nl 

De herfst en winter komen elk jaar weer langs en dan hoesten we wel eens. Niezen doen we wanneer de pollen weer in de lucht zitten. Persen doen de meesten van ons dagelijks in een klein kamertje...... We zullen het daar maar niet over hebben.

Waar gaat dit stukje dan wel weer over, zult u denken. Indien er dokters tussen de lezers zitten dan zullen die bij deze titel meteen denken aan ......... Of indien er (ex-)patiënten deze column lezen - en ze hebben goed opgelet bij de vragen van de huisarts - dan weten ze het ook: het gaat over rugklachten en mogelijk een hernia. Er wordt pas over een hernia gesproken, wanneer de pijnklachten tot onder de knie uitstralen in het been.

Ja, hoe kan dat? Mensen met een hernia hebben vaak meer pijn en uitstraling in het been bij hoesten, niezen en persen. De huisarts en of de bedrijfsarts kunnen tijdens het spreekuur een aanvullend lichamelijk onderzoek doen en vrij snel en redelijk zeker een inschatting maken van de aard en ernst van de klachten. Tot tien jaar geleden kwamen de mensen vaak langs op mijn spreekuur met de opmerking dat ze de huisarts om een MRI zouden vragen (lees: "eisen"). In de praktijk kan er vaak vanaf gezien worden. Immers, alles weten (of zien) maakt niet gelukkig. Het plan van aanpak bij een hernia (HNP= hernia nuclei pulposi) is met of zonder MRI vaak pragmatisch en bestaat bij mij vaak uit drie adviezen: lopen, lopen en lopen. Het aloude advies bedrust wordt nog zelden gegeven. Opereren doen we bij voorkeur liever niet. En ook bij gezonde mensen zonder klachten kan je op een MRI een hernia vinden (waar men geen last van heeft).

Zo heb ik jaren geleden drie mensen gezien die alle drie op de nominatie stonden voor een hernia-operatie, maar uiteindelijk hebben ze allen de operatie kunnen vermijden door veel te lopen. Petje af voor hen! Ze liepen 3 maal per dag ruim 1,5 uur per keer (= 4 à 6 uur per dag). Er was een andere patiënt die boos was op mij, omdat ik hem adviseerde weer te beginnen met aangepast werk. Hij had een operatie-indicatie op zak en de klachten namen in z'n lange wachttijd niet af. Hij had een baan in een grand café en was bang dat hij te veel zou moeten doen van zijn baas. Die baas heb ik streng toegesproken, uitleg gegeven en via hem geschikt aangepast licht werk geregeld: staand en lopend werk in de keuken (en ook veel uitjes snijden). Dus zonder bukken, duwen, tillen en trekken. Tijdens de hercontrole moest hij deels tegen zijn zin bekennen dat zijn klachten verdwenen waren en hij hoefde niet meer geopereerd te worden. Dit was waarschijnlijk wél nodig geweest indien hij thuis op de bank zijn operatie had afgewacht. Zijn uitbulkende tussenwervelschijf zou dan waarschijnlijk nog op de zenuw hebben gedrukt. In het garagebedrijf kan je de uitjes snijden vervangen door bijvoorbeeld licht magazijn werk.

Mocht het nu zo zijn dat de klachten met uitstraling in het been (tot onder de knie) blijven bestaan kan het zeker nuttig zijn om aanvullend onderzoek te doen. En met name als de klachten toenemen en mobiliseren (wandelen ) niet meer lukt. Wanneer de patiënt door de voeten zakt bij het op de tenen of hakken staan en of indien hij klachten krijgt van controleverlies over " de plas en ontlasting" dient er snel contact te worden gelegd met de behandelend specialist. Er kan dan zo nodig met spoed een MRI gemaakt worden en een operatie kan dan nodig zijn.

Meestal verloopt het niet zo dramatisch en wordt na een aantal weken klachten wel duidelijk of er sprake is van herstel of dat een hernia niet wijken wil. In het laatste het geval is het verstandig om de verschillende operatie-technieken tegen het licht te houden.
Er is de laatste paar jaar namelijk een andere techniek beschikbaar met een handige benadering vanaf opzij. Dit in tegenstelling tot langer bestaande technieken waarbij men vanaf de rug voorwaarts op de wervelkolom af gaat. Dan richt men meer schade aan om de hernia te bereiken. Met name de laterale hernia is eigenlijk alleen goed van opzij te benaderen, maar ook bij de andere hernia's geeft deze operatietechniek minder schade aan de belangrijke structuren rond de wervelkolom.

Ik heb in november 2015 bij enkele operaties in de Herniakliniek Iprenburg in Veenhuizen meegekeken. Mijn patiënt liep een paar uur later rechtop de kliniek uit, blij en met het vooruitzicht dat hij op een redelijke termijn zijn werk weer kon hervatten. Zowel hij als zijn werkgever werden er blij van en de werkgever bespaart op de verzuimduur.
Beiden hebben moeten investeren, omdat veel zorgverzekeraars de hand volledig op de knip houden bij het vergoeden van een dergelijke ingreep in een privékliniek. Mogelijk gaat dit nog een keer veranderen.

Als autominnende bedrijfsarts verlang ik soms terug naar de tijd dat de artsen nog echt tijd voor hun patiënten konden nemen en de macht van de verzekeraars niet zo groot was. Tja, deze mooie operatie techniek bestond toen nog niet en de auto's waren wel mooier maar niet zo veilig.........

Na een stuk over privacy, gooi ik de knuppel maar weer eens in het hok. Discriminatie zult u denken bij het lezen van de bovenstaande titel: "Vrouwen". In tegendeel. Onderscheid maken is in sommige situaties zeer gewenst. In deze column verdiep ik mij namelijk in de achtergronden van verzuim bij vrouwen.

Op mijn spreekuur zag ik tot enkele jaren geleden mannen, vrouwen en af en toe wat kinderen. Tegenwoordig zie ik meer en meer ouderen. Logisch, we moeten langer doorwerken. Ik ga anders met ouderen om tijdens mijn spreekuren, dan met jongeren. Discriminatie? Zeker niet, dit onderscheid is nuttig en zeer gewenst.

Terug naar vrouwen. Over vrouwen wordt van alles gezegd, ik zie ze als het sterke geslacht. Het begint bij het baren, de meeste mannen zouden het uitgillen. Als je ziet hoe snel vrouwen hun rol thuis in het gezin en iets later op het werk oppakken mogen we daar veel respect voor hebben. Dat ze weer gaan werken aan het eind van hun verlof is vaak heel heilzaam, want de roze wolk van de luiers is niet altijd doordrenkt met rozengeur en maneschijn. Het komt geregeld voor dat vrouwen qua stemming verbeteren, nadat ze - gedwongen door het einde van het verlof - weer naar het werk gaan. Het maakt hun wereld weer groter.

Als werkgever krijgt u dan mogelijk te maken met kolvende werkneemsters. U zult denken: waarom geen flessenvoeding? Ik raad u aan ze te helpen met het vinden van een geschikte nette kolfruimte en stel een koelkastje ter beschikking. Immers, kinderen die echte moedermelk drinken zijn gezonder en minder vaak ziek. U kunt op die manier preventief iets goeds doen. Want een ziek kind geeft stress en wie weet steekt de hummel moeders aan. Voorkom dus verzuim én uw werknemer zal het waarderen. Beiden blij.

Wanneer de kinderen naar school gaan komt de roosterproblematiek om de hoek kijken. Woensdagmiddag vrij, met de kinderen naar ..., u kent het allemaal. Raadzaam is om met geven en nemen van beide kanten tot een werkbaar schema en takenpakket te komen. Werknemers die wat ruimte krijgen, geven vaak ook veel terug en werken op andere momenten met plezier wat harder of langer door.

Als bedrijfsarts weet ik als geen ander dat het verzuimpercentage bij vrouwen hoger is dan bij mannen. Hierbij moet ik denken aan een vergadering bij een groot bedrijf waar ik met ongeveer 15 managers in bespreking was en het verzuim bij vrouwen meer dan 2 maal zo hoog was. Niemand zei wat, niemand durfde wat te zeggen en de enige vrouw in het gezelschap zei na enige tijd: "Dan moeten we maar geen vrouwen meer aannemen". Stilte .......

Ik blijf vrouwen toch echt als het sterke geslacht zien. Hoe modern we ons als mannen ook kunnen presenteren, vaak blijkt dat in veel gezinnen de belasting van het huishouden en de zorg voor de kinderen meer bij de vrouw dan de man ligt. Uitgezonderd de echte huismannen, maar die zie ik niet als bedrijfsarts, omdat die niet buitenshuis werken. Doordat werkende vrouwen náast hun werk veel taken in het gezin uitvoeren, zijn ze vaker overbelast dan mannen. Dit kan de hogere verzuimcijfers verklaren.

In de jaren vóór de start van het gezin zijn vrouwen ambitieus. Ze willen een even goede baan als de mannen en doen erg hun best. Ze doen het goed en stijgen op de ladder binnen het bedrijf. Vervolgens krijgen ze een partner, willen gaan samenwonen en een huis kopen. Er volgt een tophypotheek op beide inkomens, de kinderen komen, de werkbelasting is toegenomen en de gezinsbelasting komt erbij en de totale belasting past niet meer op het bord van de vrouw. Ook kan het zo zijn dat de kinderen op de eerste plaats komen in plaats van het werk, dat de ambitie dus iets gaat veranderen met de komst van de kinderen. De overbelasting die werk en gezin dan met zich meebrengt loopt soms over de rand in het verzuim. Vroeger werd dat soms tegen mijn zin in een WAO.

Dit grof geschetste schema kunt u in uw achterhoofd houden, zodat u met uw jonge werkneemsters tijdig kunt kijken hoe u het ontstaan van overbelasting kunt voorkomen. Indien ze wel uitvallen en aan mijn bureau zitten probeer ik ze ook aan te zetten om de taken thuis beter te delegeren. Ook u kunt daar soms een zetje in de goede richting geven, afhankelijk van uw contact. Of kijken naar passende werkuren of contracten.

Bij de wat oudere vrouwen komen er soms zorgen bij over de oudere kinderen, maar die zorgen hebben mannen ook. Bij het uit huis gaan van de kinderen zullen vrouwen daar mogelijk meer last van hebben dan de mannen, maar het geeft meestal geen verzuim. Een aantal jaren verder in de tijd kom ik op weer meer medisch terrein: de typische vrouwenziekten, zoals baarmoederproblematiek. Soms met het gevolg dat de baarmoeder verwijderd moet worden. Hier heeft de bedrijfsarts vaak de taak om zowel de werkneemster als de werkgever te waarschuwen voor het niet te vroeg hervatten in werk en privétaken. Zes weken hersteltijd lijkt in de ogen van sommige vrouwen vooraf veel. In de ogen van werkgevers soms te veel, maar het is echt zaak om daar strikt op te letten en ook de privébelasting gedurende die periode te beperken (huishouding, bezoek). Het onder druk eerder tot werkhervatting overgegaan werkt meestal averechts en geeft vaak hogere verzuimkosten.

In de gezondheidszorg is (wetenschappelijk) onderzoek van oudsher vaak op mannen gericht geweest. Bij hartinfarcten denkt u waarschijnlijk aan met name wat oudere mannen die roken. Wist u dat vrouwen ook hartinfarcten krijgen en dat die niet altijd herkend worden. Meestal treden hartvaatziekten bij vrouwen zeven tot tien jaar later op dan bij mannen. Maar vrouwen met suikerziekte hebben ten opzichte van de mannen de helft meer kans op een fatale afloop bij een hartvaatziekte van de kransslagaderen.

Dat borstkanker één op de acht vrouwen zal treffen is u waarschijnlijk bekend. Net als de vrouwelijke ongemakken 1 maal per maand, en het vaker optreden van urineweginfecties bij vrouwen. De factor 2 komt om de hoek kijken bij depressiviteit. Vrouwen zijn 2 maal zo vaak depressief als mannen.

Een arbeid & organisatie psychologe waar ik mee samenwerk, mevrouw G. Jullens, doet promotieonderzoek naar oriëntatieverschillen tussen mannen en vrouwen. Mannen lijken op het werk meer taakgericht, en vrouwen meer relatiegericht. In bedrijven zijn de beroepen vaak ook afgestemd op mannen, uitgezonderd de typische vrouwenberoepen, zoals secretaresse. In sommige beroepen zijn mannen ook duidelijk beter. Door de testosteron hebben ze meer spiermassa en spierkracht wat bij fysiek werk een voordeel kan zijn. Bij busbedrijven meen ik op straat steeds vaker vrouwen achter het stuur te zien zitten. Mogelijk is het minder risico nemen door vrouwen daarbij een belangrijke factor, maar het kan ook zijn dat ze agressieve passagiers beter kunnen benaderen en bespelen.

Het is dus zaak om als dokter, werkgever of manager rekening te houden met sekseverschillen. Bij het verkopen van auto's ('vrouwen willen een mooie auto en kiezen op kleur'), bij het kijken naar werk en de randvoorwaarden daarvan en bij het kijken naar ziekte. Het is van belang dat u samen met uw werknemers in staat bent om te geven en te nemen en op een passende wijze tot een goede samenwerking te komen. Zo niet, of in geval van vragen, kan uw bedrijfsarts advies geven en daarbij maakt het niet uit of u vragen heeft over mannen of vrouwen.

Het is een hot onderwerp in de media en menig arts, instantie of organisatie buigt zich er over en heeft er dagelijks mee te maken, bewust of onbewust. Vooral dat laatste is tegenwoordig een risico. Je moet alert zijn op wat je opslaat, met welk doel en wat je er vervolgens mee doet en of je het deelt en met wie.

Daar tegenover staat de massa die denkt wat kan mij dat nu schelen…… Later blijkt dat het heel veel kan schelen. Zet je al je medische wetenswaardigheden inclusief nare ziektes op internet? Heel veel jonge mensen zetten alles op facebook of andere sociale media en zijn zich niet bewust van het feit dat verzekeraars, banken en andere organisaties zoals werkgevers internet afstruinen om mensen na te vlooien en risico’s in te schatten en vervolgens hypotheken en/of verzekeringen te weigeren of extra duur te maken.

In ons werk deden we vroeger vaak aanstellingskeuringen bij nieuwe medewerkers wat op zich een heel goed instrument was om mensen ook preventief advies te geven aan het begin van hun nieuwe baan en vaak carrière. Eind vorige eeuw is die keuring afgeschaft omdat het in feite als een niet fris onderdeel van de aanstellingsprocedure werd gezien. Nu mag het alleen nog bij risicoberoepen zoals bijvoorbeeld in de offshore industrie. Ook dan kom je in aanraking met privacy. Stel je keurt iemand af: willen de aspirant medewerker en de bedrijfsarts dat dan melden aan de werkgever of bespreek je de uitslag onderling en trekt de sollicitant zich uit de procedure terug zonder te melden dat hij afgekeurd is. Lastige dilemma’s, lastiger dan je soms op het eerste gezicht denkt. 

Wat mij in de spreekkamer opvalt is dat de gemiddelde medewerker vaak zegt: “maar weet u dat dan niet?” Ze gaan er van uit dat indien ze bij de huisarts of specialist in het ziekenhuis zijn geweest wij al die informatie ook in onze (heilige) computer hebben. Ze kijken je met grote ogen aan wanneer je zegt dat we onderling niets delen tenzij er toestemming voor is. Ik leg ook vaak uit dat ik niet alles wil weten wat elders geschreven is. Het is in mijn ogen niet prettig dat iedereen alles van elkaar weet en het maakt je geen betere dokter wanneer je de kans weg neemt om zelf na te denken. Het klakkeloos doorborduren op andermans  teksten in elektronische systemen geeft het risico dat je al snel zegt: “ik zie het al, het zal wel ……”. En zeg in de geneeskunst nooit nooit heb ik van mijn vader (oud huisarts) geleerd. Je kan soms 2 zeldzame aandoeningen tegelijkertijd tegenkomen dus altijd blijven nadenken als een Sherlock Holmes en dat maakt het werk ook zo leuk.

Bij wisseling van arbodienst kan je natuurlijk toestemming vragen om een dossier van de vorige dienstverlener op te vragen maar ik heb het zelden gedaan. Het is juist prettig om met een schone lei te starten en je eigen beeld te kunnen vormen van en samen met de patiënt. Misschien heeft hij vroeger wel het gedrag van een (zwart) verzuimer gehad maar heeft hij zijn leven gebeterd.

Dan blijft over het dilemma van wat vertel je nu wel en wat vertel je nu niet over een werknemer aan de werkgever indien hij je uitnodigt voor een sociaal medisch teamoverleg (SMT). Het is zo dat de werkgever van te voren verplicht is de werknemer in te lichten dat hij besproken gaat worden bij het SMT en eigenlijk moet ook aangegeven worden wat besproken gaat worden. In de praktijk lijkt het niet altijd (of zelden) te gebeuren. Wat over het algemeen wel goed gaat is dat bedrijfsartsen zich met name uitspreken over mogelijkheden, beperkingen en prognose en zich niet laten verleiden tot het noemen van diagnoses etc. Vaak weet de werkgever de diagnose al eerder dan de bedrijfsarts, immers de meeste mensen vertellen veel, soms te veel……

Het kan ook handig zijn bijvoorbeeld indien iemand een rughernia heeft en de werkgever weet dat vanuit de werknemer dan kan je makkelijker uitleggen aan de werkgever wat de mogelijkheden en beperkingen zijn. Maar het schrijven van “rugklachten” in het bericht aan de werkgever mag niet. Je mag wel schrijven dat iemand niet te lang mag zitten, regelmatig moet vertreden en/of niet zwaar mag tillen, duwen, trekken en sjorren. Dan kan de werkgever misschien wel ruiken dat het om rugklachten gaat maar het mag wel…… Ook bij het advies onder het kopje prognose zet ik bij een verwijsadvies richting psycholoog dat niet direct op papier immers de werkgever zou dan vrij snel kunnen veronderstellen dat iemand psychische klachten heeft en dat mag je niet prijsgeven. Ik schrijf dan op dat ik het advies geef een “interventie” te overwegen.

Hoe we daar over 20 jaar mee omspringen is nu niet te voorspellen maar het onderwerp is wel in beweging en de AP (Autoriteit Persoonsgegevens) heeft als taak te beoordelen of personen en organisaties de Wet bescherming persoonsgegevens naleven en heeft per 2016 als opvolger van het CBP (college bescherming persoonsgegevens) meer bevoegdheden gekregen en gaat vanuit de overheid de komende tijd strenger toezien op bedrijven. Hierbij houden ze de pet van de wet in de hand (Euro-pese Privacy Verordening ter vervanging van de Wbp= Wet bescherming persoonsgegevens) en mag de AP ook boetes gaan opleggen bij overtredingen (810.000 euro of 10% van de jaaromzet).  

Wat voor werkgevers erg van belang is en wat velen van u nu zal doen schrikken is dat u geen medische informatie mag opslaan in het personeelsdossier. Dit is strikt verboden en kan bij een eventuele ontslagzaak veel wapengekletter geven indien er een slimme arbeidsrechtadvocaat naast de (bijna) ontslagen medewerker staat. Zelfs het woordje griep valt onder medische informatie (denk aan de periode met Mexicaanse griep, veel werkgevers gingen alles registeren….).

Ik wens u geen slapeloze nachten toe maar hoop dat u preventief eens naar de dossiers gaat kijken om ze op te schonen…….Bovendien, wat moet u met medische informatie, u bent geen arts en kan het niet interpreteren. Wat zou u overigens kunnen met een diagnose als “hernia inguinalis” of “cervicale discopathie”. Kunt u als werkgever daarbij geschikt aangepast werk bedenken? Daar heeft u een bedrijfsarts voor die het voor u vertaalt in mogelijkheden, beperkingen en een prognose van herstel van belastbaarheid.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts bij ArboNed (050-5244300 / 038-4554763)

Beste lezers, het zijn roerige tijden. Het vorige artikel ging over angst waarbij de aanslagen in Parijs mij op dat onderwerp brachten. In de tussentijd blijkt, met de aanslagen in Brussel, dat wat in Frankrijk gebeurde overal in de wereld kan gebeuren. In het verleden keken we TV met op afstand aanslagen in bijvoorbeeld Israël en we hadden er allemaal een mening over. Nu komt terreur steeds dichterbij ook via de diverse media, en we zullen meer en meer met elkaar voor onze veiligheid moeten zorgen.

Naast angstgevoelens zullen we ook steeds meer te maken krijgen met rouw.  Reageren op tegenslagen en verlies is een normale reactie op abnormale situaties. Rouwreacties zijn normale lichamelijke en geestelijke stressreacties op een gebeurtenis. Met als doel het evenwicht te herstellen. Emoties hebben een biologische basis, ze komen dus voort uit het lichaam (bij iedereen!) en hebben een functie. Uit de gedragsbiologie is bekend dat emoties ook bij dieren voorkomen.

Demotie
Alle lezers hebben waarschijnlijk van tijd tot tijd met rouw te maken. Denk aan baanonzekerheid, re-organisatie, demotie, overlijden van collega’s, familie, vrienden en huisdieren. Ook kan je denken aan miskraam, pensioen, scheiding en overspel. Sommige lezers zullen zich afvragen waarom ik dieren noem maar ik kom dat in de spreekkamer geregeld tegen, vaak wanneer een leidinggevende of collega een onhandige opmerking maakt (“je hebt toch nog een hond”).

En waarom verdriet om dieren uitsluiten, veel dieren gedragen zich aardiger dan mensen. In de automotive bedrijven kom je de laatste jaren steeds meer demotie tegen en daar hoort ook een rouwproces bij. Bijvoorbeeld de werkplaatschef die weer monteur moet worden. De arts en psychologe Elisabeth Kübler-Ross (1926) heeft in 1970 rouwen voor het eerst goed inzichtelijk gemaakt met de rouwcurve ( Grieve Cycle Model).

Rouwcurve:
1)    Ontkenning
2)    Protest (boosheid, woede)
3)    Onderhandelen (vechten, marchanderen)
4)    Depressie
5)    Aanvaarding

Ontkenning (1) is een verdedigingsmechanisme en soms blijven mensen in deze fase hangen. Ze negeren het meegemaakte. De boosheidsfase (2) kan zich op de persoon zelf of op anderen richten, vooral op dierbaren. Als u dat als lezer meemaakt kunt u dat vanaf nu beter begrijpen en de rouwende beter helpen i.p.v. te veroordelen. De volgende fase (3) kan bestaan uit onderhandelen of het proberen een compromis te sluiten. Bij (dreigend) ontslag zal de werknemer proberen een aangepaste functie te onderhandelen. Hierna komt de fase (4) van voorbereidend rouwen, de generale repetitie voor de nasleep met gevoelens van verdriet, spijt, angst en/of onzekerheid. Deze fase is het begin van de acceptatie van de werkelijkheid. De laatste fase (5) van berusting (aanvaarding) gaat gepaard met het nemen van emotionele afstand en terugkeer in de werkelijkheid. Men kijkt weer meer vooruit en krijgt weer perspectief en hoop. Men gaat weer investeren in verder leven, bijvoorbeeld door te gaan solliciteren na ontslag of demotie.

In Brussel zal dat in materiële vorm gebeuren bij het laten herrijzen van een mooie vertrekhal op het vliegveld. Echter voor veel mensen zal dat nog niet het eindpunt zijn, want mensen doorlopen deze rouwfases verschillend en elk in een eigen tempo.

“Als verdriet de ruimte krijgt, neemt het niet meer plek in dan nodig is”
In de spreekkamer kom ik geregeld rouw tegen, vaak ook in combinatie met andere psychische klachten. Is het rouwproces na drie maanden nog niet goed ge-vorderd moet je je zorgen maken en kan je gaan denken aan een rouwstoornis. Vaak zitten mensen met emoties die ze nog hadden willen delen met de overledene. Ik adviseer ze dan, het liefst direct na het spreekuur, een brief te schrijven aan de overledene. Het is verstandig alle gedachten aan het papier toe te vertrouwen zonder censuur, zonder te letten op spel- en stijlfouten. Daarna het geschrevene direct weg te bergen of op te slaan en pas een paar dagen later te herlezen en eventueel te verbeteren.

Ook kan men de brief  meenemen naar hun psycholoog of maatschappelijk werker en daar bespreken. Ik herinner me een jongeman die een dergelijke brief aan zijn overleden vader had geschreven en uiteindelijk met zijn vriendin naar de westkust afreisde en de brief op het strand ritueel verbrand heeft. Hiermee kon hij de laatste rouwfase afronden en verder gaan met zijn eigen leven (en werk).

Mensen die voor rouw vluchten nadat ze iets ernstigs hebben meegemaakt en daarmee rouw wegdrukken, lopen een groot risico een jaar later fors onderuit te gaan. Dat kunt u dus op de werkvloer treffen. Voor u als werkgever of manager iets om op te letten en zo nodig te delen met de bedrijfsarts, eventueel om advies of hulp te vragen.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts
bij ArboNed (050-5244300 / 038-4554763)

In november was er de week van de werkstress. Binnen een groep mensen met stressklachten bestaat een groot deel uit klachten die met angst te maken hebben. Met de recente aanslagen in Parijs en de toegenomen dreiging van terrorisme in de maatschappij of de aardbevingen in Groningen, zal er bij de meeste mensen in meer of mindere mate wel eens sprake zijn van angst. Wie zegt dat nooit te voelen komt vast van een andere planeet. Of we angst bij de ander altijd goed kunnen of willen zien is natuurlijk de vraag. Met een gebaar of door er over heen te praten probeert iedereen wel eens een ander gerust te stellen: “Maak je niet zo druk, het valt wel mee….”

De directeur van bedrijf X bijvoorbeeld denkt dat hij goed te benaderen is omdat de deur van zijn kantoor altijd open staat. De managers denken daar, wegens redenen, anders over evenals de leidinggevenden. Op de werkvloer denkt men dat de deur open staat maar niet voor hen. Daar heerst eerder de angst dat de deur naar ontslag open staat…………

Dreigend ontslag kan leiden tot hypotheekangst. Deze hypotheekangst is iets wat ik de laatste tien jaar heb zien toenemen. Werknemers durven niet meer hun mond open te doen en (opbouwende) kritiek te leveren op de organisatie. Dit heeft het gevaar in zich dat fouten onopgemerkt blijven of dat men de bron van goede ideeën niet benut. Immers de directeur als grote roerganger in de huidige economische tijd is al lang achterhaald.  Wie weet zorgt het herstel van de economie over een tijdje voor meer zelfvertrouwen en minder angst om informatie te delen. Indien het management dat van bovenaf aanmoedigt kan dat het bedrijf wat extra schwung geven.

Angst is in geringe mate vaak best nuttig (hoogtevrees) en kan je ook alert maken, bijvoorbeeld in het verkeer. Maar in overmaat kan het verlammend werken en tot ongelukken leiden. In de spreekkamer hebben we er als bedrijfsarts ook mee te maken. Soms geven mensen krampachtig antwoord op vragen omdat ze bang zijn morgen te moeten hervatten. Daarnaast wordt er soms ook een echte stoornis (angst of paniekstoornis, PTSS (=post traumatische stressstoornis) vastgesteld. Indien er sprake is van een psychiatrisch ziektebeeld met angst, bestaat een fors risico op langdurig verzuim. Daarom is het vanuit de werkgever zaak om dat in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen en de werknemer de weg te wijzen naar de bedrijfsarts. Deze heeft de deur werkelijk open staan voor een “open spreekuur” en kan in de veiligheid van de spreekkamer het gesprek aangaan. Dit kan op lange termijn ook veel verzuimkosten besparen (wat vaak weer een angst van de werkgever is).

Na analyse kan de bedrijfsarts adviseren over een behandeling. Ook kan soms in het gesprek al een aanzet gegeven worden om de gedachten (cognities) te veranderen. Dit kan op kortere en langere termijn bijdragen aan herstel van belastbaarheid,  het functioneren verbeteren of uitval voorkomen.

Indien er sprake is van een PTSS kan de bedrijfsarts adviseren om tot een interventie over te gaan waarbij het handig is om een psycholoog met ervaring in de behandeloptie EMDR in te zetten. EMDR is de afkorting van: eye movement desensitization and reprocessing.  Wanneer je bijvoorbeeld in Parijs een terroristische aanslag meegemaakt hebt, kan de verwerking van die ervaring gestoord verlopen door de hoge spiegels noradrenaline die in zo’n situatie van nature door het lichaam worden afgescheiden. Met de EMDR techniek kan je de verwerking van die ervaring alsnog op gang brengen. Als bedrijfsarts geef ik direct bij de verwijzing al het advies om vervoer te regelen voor minimaal de eerste drie sessies EMDR omdat de meeste mensen na zo’n sessie doodmoe zijn. Dit gegeven pleit natuurlijk voor een effectieve therapie immers je moet het zien als een pittige verbouwing. Dat kost bloed, zweet en tranen. Mensen die toch zelf gaan autorijden lopen dan wel eens een deukje op in het blik maar dat zullen de lezers van dit blad misschien niet zo erg vinden (indien het bij blikschade blijft).

Bij de afgelopen jaarwisseling en het afsteken van vuurwerk in uw wijk, zult u mogelijk anders hebben gereageerd dan voorheen. Vroeger zou u misschien naar buiten lopen om te kijken wat er aan de hand is (neocortex= hersenschors, reflectie) maar met de recente ervaringen van Parijs kan het zijn dat uw hersenen vanuit het limbische systeem (middenhersenen met basis emoties) direct uw onderste laag van de hersenen (hersenstam en ruggemerg) aansturen om in een reflex achter de vensterbank te duiken. Of deze angst dan nuttig was (overleven) of dat het overdreven was om zo te reageren weet je van te voren ook niet en hoe je reageert hangt dus ook af van eerdere ervaringen. De nieuwe Syrische buurman zal waarschijnlijk duiken en de buren aan de andere kant gaan mogelijk nieuwsgierig voor het raam staan.

Het is echter niet zeker of de recente uitspraak van de overheid slim is: “je moet je niet door angst laten leiden”.  Angst kan je leven redden. En de evolutie maakt dankbaar gebruik van deze overlevers……. Of het dus een goede of slechte raadgever is zal de tijd vanzelf uitwijzen.

Pieter van der Werff
Autominnende bedrijfsarts bij ArboNed (038-4554763).